________________ આગમસૂત્ર 10, અંગસૂત્ર 10, પ્રશ્નવ્યાકરણ સંવરદ્વાર, અધ્યયન-૫ પરિગ્રહ વિરતિ સૂત્ર-જ હે જંબૂ! જે અપરિગ્રહ સંવૃત્ત છે, આરંભ અને પરિગ્રહ થકી વિરત છે, ક્રોધ-માન-માયા-લોભથી વિરત છે, તે જ શ્રમણ કહેવાય છે. એક અસંયમ, બે-રાગ અને દ્વેષ, ત્રણ દંડ, ત્રણ ગારવ, ત્રણ ગુપ્તિ, ત્રણ વિરાધના, ચાર કષાય, ચાર ધ્યાન, ચાર સંજ્ઞા, ચાર વિકથા, પાંચ ક્રિયા, પાંચ સમિતિ, પાંચ ઇન્દ્રિય, પાંચ મહાવ્રત, છ જવનિકાય, છ વેશ્યા, સાત ભય, આઠ મદ, નવ બ્રહ્મચર્યગુપ્તિ, દશ પ્રકારે શ્રમણધર્મ, અગિયાર-ઉપાસક પ્રતિમા, બાર ભિક્ષપ્રતિમા, (તથા) તેર ક્રિયાસ્થાનો, ચૌદ ભૂતગ્રામ, પંદર પરમાધામી, સોળ-ગાથા ષોડશક, સત્તર અસંયમ, અઢાર અબ્રહ્મ, ઓગણીસ જ્ઞાત અધ્યયન, વીશ અસમાધિ સ્થાન, એકવીશ શબલ, બાવીશ પરીષહ, તેવીસ સૂયગડ-અધ્યયન, ચોવીશ દેવ, પચીશ ભાવના, છવીશ ઉદ્દેશનકાળ, સત્તાવીશ સાધુગણ, અઠ્ઠાવીસ પ્રકલ્પ, ઓગણત્રીશ પાપકૃત, ત્રીશ મોહનીય, એકત્રીશ સિદ્ધોના ગુણ, બત્રીશ યોગસંગ્રહ, તેત્રીશ આશાતના - આ પ્રકારે એકથી તેત્રીશ સુધીના, એક એકની વૃદ્ધિ કરતા આ બોલોમાં અને વિરતિમૂલક એવા અનેક સ્થાનોમાં શ્રદ્ધા અને હેયોપાદેયના વિવેકથી યુક્ત થઇ, મુનિ ત્યાજ્ય સ્થાનોનો ત્યાગ કરે અને આરાધવા લાયકને આરાધે. આ પ્રકારે જિન-પ્રશસ્ત, અવિતથ, શાશ્વત ભાવોમાં અવસ્થિત, શંકા-કાંક્ષા દૂર કરીને, નિદાન-ગારવલાભ રહિત થઈને, મૂઢતા રહિત થઈને, મન-વચન-કાયાથી ગુપ્ત થઈને શ્રમને, ભગવંતના શાસનની શ્રદ્ધા કરે. સૂત્ર-૪૫ જે તે વીરવરના વચનથી પરિગ્રહ વિરતિના વિસ્તાર વડે આ સંવર વૃક્ષ અર્થાત અપરિગ્રહ નામનું અંતિમ સંવર દ્વાર ઘણા પ્રકારનું છે. સમ્યક્ દર્શન તેનું વિશુદ્ધ મૂળ છે. ધૃતિ કંદ છે, વિનય વેદિકા છે, ત્રણ લોકમાં ફેલાયેલા વિપુલ યશ સઘન, મહાન, સુનિર્મિત સ્કંધ છે. પાંચ મહાવ્રત વિશાળ શાખા છે. ભાવના રુપ ત્વચા છે. ધ્યાન-શુભ યોગ-જ્ઞાન તે ઉત્તમ પલ્લવ અંકુરને ધારણ કરનાર છે. બહુગુણ પુષ્પોથી સમૃદ્ધ છે. શીલ સુગંધ, અનાશ્રવણળ, મોક્ષ ઉત્તમ બીજ સાર છે. મેરુ ગિરિના શિખરની ચૂલિકાની જેમ મોક્ષના ઉત્તમ મુક્તિમાર્ગના શિખરભૂત છે. એવું આ છેલ્લું સંવરદ્વાર છે. ગામ, આકર, નગર, ખેડ, કર્બટ, મડંબ, દ્રોણમુખ, પત્તન, આશ્રમમાં રહેલ કોઈપણ પદાર્થ, તે અલ્પ હોય કે બહુ હોય, નાનો હોય કેમોટો હોય, ત્રસ હોય કે સ્થાવરકાય હોય, તે દ્રવ્ય સમૂહને, મનથી પણ ગ્રહણ કરવો ન કલ્પ. ચાંદી, સોનું, ક્ષેત્ર, વાસ્તુ, દાસી, દાસ, ભૂતક, પ્રેષક, હાથી, ઘોડા, બળદ, યાન, યુગ્ય, શયન, છત્ર, કુંડિકા, ઉપાનહ, મોરપીંછી, વીંઝણો, તાલવૃત, લોઢું, રાંગ, સીસું, કાંસુ, ચાંદી, સોનુ, મણિ-મોતીનો આધાર સીપ સંપુટ, ઉત્તમ દાંત, શીંગડા, શૈલ, કાચ, ઉત્તમ વસ્ત્ર, ચર્મપાત્ર આમાનું કંઈપણ લેવું ન કલ્પ. આ બધા મૂલ્યવાન પદાર્થ બીજાના મનમાં ગ્રહણ કરવાની તીવ્ર આકાંક્ષા ઉત્પન્ન કરે છે, તેને સંભાળવા અને વધારવાની ઇચ્છા ઉત્પન્ન કરે છે. આ રીતે પુષ્પ, ફળ, કંદ, મૂળ આદિ તથા સણ જેમાં સત્તરમું છે, એવા સમસ્ત ધાન્યોને પણ પરિગ્રહ ત્યાગી. સાધુ ઔષધ, ભેષજ કે ભોજનને માટે ત્રિવિધ યોગથી ગ્રહણ ન કરે. શા માટે ગ્રહણ ન કરે? અનંત જ્ઞાન-દર્શનના ધારક, શીલ-ગુણ-વિનય-તપ-સંયમના નાયક, સર્વ જગત જીવ વત્સલ, ત્રિલોકપૂજ્ય, તીર્થંકર, જિનવરેન્દ્રએ પોતાના કેવળજ્ઞાનથી જોયેલ છે કે આ ત્રસ જીવોની યોનિ છે, તેનો વિચ્છેદ કરવો યોગ્ય નથી. તેથી ઉત્તમ શ્રમણ તેનું વર્જન કરે. જે પણ ઓદન, કુલ્માષ, ગંજ, તર્પણ, મથુ, ચૂર્ણ, ભુંજેલી ધાણી, પલલ, દાળ, તિલપાપડી, વેષ્ટિમ, વરસરક, ચૂર્ણ કોશ, ગોળ, શિખરિણી, વડા, લાડુ દૂધ, દહીં, માખણ, તેલ, ખાજા, ખાંડ, મિશ્રી, મધુ, મધ, માંસ, અનેક પ્રકારના મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત “(પ્રશ્નવ્યાકરણ)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 45