________________ આગમસૂત્ર 10, અંગસૂત્ર 10, પ્રશ્નવ્યાકરણ તેમને પ્રાણદંડ પ્રાપ્ત મનુષ્ય યોગ્ય બે વસ્ત્ર પહેરાવે છે. લાલ કણેરની માળા પહેરાવે છે, જે વધ્યદૂત સમાના લાગે છે. મરણભયથી તેના શરીરે પરસેવો છૂટે છે, તેનાથી બધા અંગો ભીંજાઈ જાય છે. દુર્વર્ણ ચૂર્ણ વડે તેનું શરીર લેપે છે, હવાથી ઊડેલ ધૂળ વડે તેના વાળ રૂક્ષ અને ધૂળીયા થઈ જાય છે. મસ્તકના વાળ કસુંભિત કરી દેવાય છે, જીવિતાશા નષ્ટ થાય છે, અતિ ભયભીત થવાથી તે ડગમગતા ચાલે છે. વધકોથી ભયભીત રહે છે. તેના શરીરના નાના-નાના ટૂકડા કરી દેવાય છે. તેના શરીરમાંથી કાપેલ અને લોહી લિપ્ત માંસના ટૂકડા તેને ખવડાવાય છે. કઠોર-કર્કશ પથ્થરથી તેનું તાડન કરાય છે. આ ભયાવહ દશ્ય જોવા ઉત્કંઠિત નર-નારીની ભીડથી તેઓ ઘેરાઈ જાય છે. નગરજન તેને મૃત્યુદંડ પ્રાપ્ત વસ્ત્રોમાં જુએ છે. નગરની મધ્યેથી લઈ જવાતા તે અત્રાણ, અશરણ, અનાથ, અબાંધવ, બંધુવિહિન તે આમ-તેમ દિશા-વિદિશામાં જુએ છે. તે મરણભયથી ઉદ્વિગ્ન થાય છે. તેમને વધસ્થળે પહોંચાડી દેવાય છે તે અધન્યોને શૂળી ઉપર ચડાવી દેવાય છે, જેનાથી તેનું શરીર ભરાઈ જાય છે. વધ્યભૂમિમાં તેના અંગ-પ્રત્યંગ કાપી નંખાય છે, વૃક્ષની શાખાએ ટાંગી દેવાય છે. ચતુરંગ ઘણિયબદ્ધ, પર્વતની ચોટીથી ફેંકી દેવાય છે, ઊંચેથી ફેંકાતા ઘણા વિષમ પથ્થરો સહે છે. કોઈકને હાથીના પગ નીચે કચળી. મસળી દેવાય છે. તે પાપકારીનો અઢાર સ્થાને ખંડિત કરાય છે. કેટલાકના નાક-કાન-ઓઠ કાપી નાંખે છે, નેત્રદાંત-વૃષણ ઉખાડી લે છે. જીભ ભેદી નાંખે છે, કાન અને શિરા કાપી લેવાય છે, વધ્યભૂમિમાં લાવી તલવારથી કાપી. નાંખે છે. કોઈકના હાથ-પગ છેદીને નિર્વાસિત કરાય છે. કોઈકને આજીવન કારાગારમાં રખાય છે. પરદ્રવ્ય હરણ લુબ્ધ કેટલાકને કારાગૃહમાં બેડીમાં બાંધીને કારાગારમાં બંદી બનાવી, ધન છીનવી લેવાય છે. તે ચોર. સ્વજનો દ્વારા તજાય છે, મિત્રજન રક્ષા કરતા નથી, તે નિરાશ, બહુજનના ધિક્કાર શબ્દોથી લક્રિત, તે નિર્લજ્જ, નિરંતર ભૂખ્યા રહે છે. તે અપરાધી શીત, ઉષ્ણ, તૃષ્ણાની વેદનાથી ચીસો પાડે છે. તે વિવર્ણમુખ, કાંતિહીન, સદા વિહળ, અતિ દુર્બળ, કલાંત, ખાસતા, વ્યાધિ વડે ગ્રસ્ત રહે છે. તેના નખ, વાળ, દાઢી-મૂંછ, રોમ વધી. જાય છે. તેઓ કારાગારમાં પોતાના જ મળ-મૂત્રમાં લિપ્ત રહે છે. આવી દુસ્સહ વેદના ભોગવતા, તે મરવાની ઇચ્છા ન હોવા છતાં મરી જાય છે. તેમના મડદાના પગમાં દોરડી બાંધી, બહાર કાઢીને ખાડામાં ફેંકી દેવાય છે. ત્યાં રીંછ, કૂતરા, શિયાળ, શૂકર તથા સંડાસી જેવા મુખવાળા પક્ષી પોતાના મુખથી તેના મૃતકને ચૂંથી નાંખે છે. કેટલાક મૃતકને પક્ષી ખાઈ જાય છે. કેટલાકના મડદામાં કીડા પડે છે, તેના શરીર સડી જાય છે, પછી પણ અનિષ્ટ વચનોથી તેની નિંદા કરાય છે, ધિક્કારાય છે - “સારું થયું તે પાપી મરી ગય.” તેના મૃત્યુથી સંતુષ્ટ લોકો તેની નિંદા કરે છે. આ રીતે તે ચોર, મોત પછી પણ દીર્ઘકાળ સુધી, પોતાના સ્વજનોને લજ્જિત કરતો રહે છે. તે પરલોક પ્રાપ્ત થઈ નરકે જાય છે. તે નરક નિરભિરામ(સુંદરતા રહિત) છે, આગથી બળતા ઘર સમાન, અતિ શીત વેદના-યુક્ત, અસાતા વેદનીયની ઉદીરણાને કારણે સેંકડો દુઃખોથી વ્યાપ્ત હોય છે. નરકથી ઉદ્વર્તીને તે તિર્યંચયોનિમાં જન્મે છે. ત્યાં પણ તે નરક જેવી અશાતા વેદના અનુભવે છે. તે તિર્યંચયોનિમાં અનંતકાળ ભટકે છે. અનેકવાર નરકગતિ અને લાખો વાર તિર્યંચગતિમાં જન્મ-મરણ કરતા, જો મનુષ્યભવ પામી જાય તો પણ નીચકુળમાં ઉત્પન્ન અને અનાર્ય થાય છે. કદાચ આર્યકુળમાં જન્મ થાય, તો પણ ત્યાં લોકો દ્વારા બહીષ્કૃત થાય છે. પશુ જેવું જીવન જીવે છે, અકુશલ, ધક કામભોગોની તૃષ્ણાવાળા, નરકભવમાં ઉત્પન્ન થવાથી કુસંસ્કારોને કારણે પાપકર્મ કરવાની પ્રવૃત્તિવાળા હોય છે. તેથી સંસારના આવર્તમૂલ કર્મો બાંધે છે. તેઓ ધર્મશ્રતિ વર્જિત, અનાર્ય, ક્રૂર, મિથ્યાત્વશ્રુતિપ્રપન્ન, એકાંતે હિંસામાં રૂચિવાળા, કોશિકા કીડા સમાન અષ્ટકર્મરૂપ તંતુથી ઘન બંધન વડે પોતાની આત્માને પ્રગાઢ બંધનોથી બાંધી લે છે. મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત “(પ્રશ્નવ્યાકરણ)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 21