________________ આગમસૂત્ર 3, અંગસૂત્ર 3, “સ્થાનાંગ’ બળદેવ, આઠ વાસુદેવ ઉત્પન્ન થયા છે - થાય છે અને થશે. જંબુદ્વીપના મેરુની પૂર્વે સીતા નદીની દક્ષિણે પણ તેમજ જાણવુ. જંબૂદ્વીપના મેરુની પશ્ચિમે સીતાદા મહાનદીની દક્ષિણે તથા ઉત્તરે (બંને સ્થાને) ઉત્કૃષ્ટ પદે આ પ્રમાણે જ જાણવુ. (751) જંબુદ્વીપમાં મેરુની પૂર્વે સીતા મહાનદીની ઉત્તરે આઠ દીર્ઘ વૈતાઢ્યો, આઠ તિમિસગુફાઓ, આઠ ખંડ-પ્રપાત ગુફાઓ, આઠ કૃતમાલ દેવો, આઠ નૃત્યમાલ દેવો, આઠ ગંગાકુંડો, આઠ સિંધુ કુંડો, આઠ ગંગા, આઠ સિંધુ, આઠ ઋષભકૂટ પર્વતો, આઠ ઋષભકૂટ દેવો, આઠ નૃત્યમાલક દેવો કહ્યા. જંબદ્વીપના મેરુની પૂર્વે સીતા મહાનદીની દક્ષિણે આઠ દીર્ધ વૈતાઢ્યો યાવત્ આઠ ઋષભકૂટના દેવો કહ્યા છે. વિશેષ એ - અહીં રક્તા, રક્તાવતી નદીઓ અને તેના કુંડો કહેવાય. જંબુદ્વીપના મેરુ પર્વતની પશ્ચિમે શીતોદા મહાનદીની દક્ષિણે આઠ દીર્ઘ વૈતાઢ્યો યાવત્ આઠ ઋષભકૂટના. દેવો કહ્યા. જંબદ્વીપના મેરુની પશ્ચિમે શીતોદા મહાનદીની ઉત્તરે આઠ દીર્ઘ વૈતાઢ્યાદિ પૂર્વવતુ. વિશેષ રક્તા, રક્તવતી નદી તથા કુંડ જાણવા. (752) મેરુની ચૂલિકા બહુમધ્ય દેશ ભાગે આઠ યોજન વિધ્વંભ છે. (753) ધાતકીખંડ દ્વીપે પૂર્વાદ્ધમાં ધાતકીવૃક્ષ આઠ યોજન ઉર્ધ્વ-ઉચ્ચત્વથી કહ્યું છે. બહુમધ્ય દેશભાગે આઠ યોજન વિધ્વંભથી. સાતિરેક આઠ યોજન સર્વાગ્રથી કહ્યું છે. એ રીતે બધુ કથન જંબૂદ્વીપ માફક કહેવું. એ પ્રમાણે પશ્ચિમમાં પણ મહાધાતકી વૃક્ષાદિ જાણવુ. એ રીતે પુષ્કરવરદ્વીપાર્ધની પૂર્વે. પદ્મવૃક્ષાદિ - એ રીતે તેની પશ્ચિમે પણ મહાપદ્મવૃક્ષાદિ યાવતુ મેરુ ચૂલિકા જાણવુ. (754) જંબૂદ્વીપના મેરુ પર્વતમાં ભદ્રશાલ વનમાં આઠ દિશાહસ્તિકૂટો કહ્યા છે - તે આ પ્રમાણે... (755) પશ્નોત્તર, નીલવંત, સુહસ્તિ, અંજનગિરિ, કુમુદ, પલાશ, અવતંસક, રોચનગિરિ. (756) જંબુદ્વીપની જગતી આઠ યોજન ઉર્ધ્વ ઉચ્ચપણે, મધ્યભાગે આઠ યોજન વિધ્વંભથી છે. (757) જંબૂદ્વીપના મેરુ પર્વતની દક્ષિણે મહાહિમવંત વર્ષધર પર્વત ઉપર આઠ કૂટો કહ્યા છે. તે આ - (758) સિદ્ધ, મહાહિમવાન, હિમવાન, રોહિતા, હરિકૂટ, હરિકાંતા, હરિવર્ષ, વૈડૂર્યકૂટ. (759) જંબૂદ્વીપના મેરુની ઉત્તરે રુકિમ વર્ષધર પર્વત ઉપર આઠ કૂટો કહ્યા છે - (760) સિદ્ધ, રુકિમ, રમ્યક, નરકાંત, બુદ્ધિ, રૂપ્યકૂટ, હેરણ્યવત, મણિકંચન. (761) જંબદ્વીપના મેરુની પૂર્વે રૂચકવર પર્વત પર આઠ કૂટો કહ્યા છે. (762) રિષ્ટ, તપનીય, કાંચન, રજત, દિશા સ્વસ્તિક, પ્રલંબ, અંજન, અંજનપુલક. (763) ત્યાં આઠ દિશાકુમારી મહત્તરિકાઓ મહદ્ધિક યાવત્ એક પલ્યોપમ સ્થિતિવાળી દેવીઓ વસે છે(૭૬૪) નંદોત્તરા, નંદા, આનંદા, નંદિવર્તુના, વિજયા, વૈજયંતી, જયંતી, અપરાજિતા. (765) જંબુદ્વીપના મેરુની દક્ષિણે રૂચકવર પર્વતે આઠ કૂટો કહ્યા છે. તે આ - (766) કનક, કાંચન, પદ્મ, નલિન, શશિ, દિવાકર, વૈશ્રમણ વૈડૂર્ય. (767) ત્યાં આઠ દિશાકુમારી મહત્તરિકાઓ મહદ્ધિક યાવત્ પલ્યોપમ સ્થિતિક વસે છે. તે આ - (768) સમાહારા, સુપ્રતિજ્ઞા, સુપ્રબુદ્ધા, યશોધરા, લક્ષ્મીવતી, શેષવતી, ચિત્રગુપ્તા, વસુંધરા. (769) જંબૂદ્વીપના મેરુની પશ્ચિમે રુચક પર્વત પર આઠ કૂટો કહ્યા છે - (770) સ્વસ્તિક, અમોઘ, હિમવંત, મંદર, રુચક, રુચકોત્તમ, ચંદ્ર, સુદર્શન. (771) ત્યાં આઠ દિશાકુમારી મહત્તરિકા મહદ્ધિક યાવત્ પલ્યોપમ સ્થિતિક વસે છે. તે આ - (772) ઈલાદેવી, સુરાદેવી, પૃથ્વી, પદ્માવતી, એકનાશા, નવમિકા, સીતા, ભદ્રા. મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત્ “સ્થાન)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 114