________________
૩૭૨
શુભસંગ્રહ-ભાગ ૭ માં ઈસ લડાઈ મેં ભી ઉન ષડયંત્રકારિયોં કી ગુપ્ત સહાયતા સે હી, જિહને ચુપકે શત્રુ કે ખેમે મેં સજ બાગ દિખલા કર વિદ્રોહ કી ભયંકર આગ લગા આપસ મેં ફૂટ પૈદા કર દિયા થા. અંગ્રેજો કી વિજય હુઈ–તલવાર કે બૂત પર નહીં.
તકવા કે બાદ ઘરદા નામક સ્થાન મેં નવાબ કી વિખરી હુઇ સેના પુનઃ શંખલાબદ્ધ હુઇ. ઈસ લડાઈ મેં અંગ્રેજે કી બડી હાનિ હુઈ, લેકિન મીર કાસિમ કે નયે સેનાધિપતિ શેર અલીખાં કી નિર્બલતા ઔર ઇસસે ભી બઢ કર હાનિકારક અનુભવહીનતા સે હી અંગરેજે કી છત હુઇ.
તબ અંત મેં મીર કાસિમ ને અપની સેના કે એક બાર ફિર ઉદવાનાલા પર એકત્ર કરને કા ઉદ્યોગ કર અપને ભાગ્ય કા, સાથસાથ દેશ કે ભાગ્ય કો ભી અંતિમ ફસલ કર દેના હી શ્રેયસ્થર સમઝા. મીર કાસિમ કો પૂરી આશા થી કિ ઈસ સુરક્ષિત સ્થાન મેં અવશ્ય હી અંગ્રેજો કે દાંત ખદે કર દિયે જાયેંગે. યહ નાલા એક ઓટીસી દલદલી નદી થી, જે રાજમહલ કી પહાડી સે નિકલ કર ઉસકે નિકટ હી ગંગા મેં મિલ ગઈ થી. ઇસકે દેન પાર્શ્વ ઈતને ઉચે ઔર ઢાલુ થે કિ ઇસકે કિનારે પર સેના રખને સે દુશ્મને કે આક્રમણ કા કઈ રાસ્તા નહીં રહ જતા થા. અગર ઐસા સંભવ ભી થા તે બડી બડી આપત્તિયાં ઝેલને કે બાદ. મીર કાસિમ ને ભય કી આશંકા સે પહલે હી યહાં ઈટ ઔર પથ્થર કા એક પૂલ બંધવા રખા થા. વહ ઈસ જગહ કી પ્રાકૃતિક રચના, કુદરતી બનાવટ કે દેખ કર તંભિત રહ ગયા થા ઔર નદી કે કિનારે-કિનારે એક વિશાલ ખાઈ ખુદવા કર ઉસકે બગલ મેં હી બડી ઊંચી દિવાલ ઈસ દ્વેગ સે ખડી કરવા દી થી કિ જિસસે ખાઈ ઔર દિવાલ દેનાં પહાડી પ્રદેશ સે આરંભ હે કર ગંગા નદી તક ફૈલ ગઈ થી. ઈસ દિવાલ સે ધિરી હુઈ ખાઈ ઔર નદી કે બીચ ઇતની જગહ છોડ દી ગઈ થી કિ જિસ પર સૈનિકે કે યથેષ્ટ પેમે રહ સકે. ખાઇ ભી યથેષ્ટ ગહરી થી, જિસ પર એક જગહ કાઠ કા એક ઐસા પૂલ રખવા દિયા ગયા થા, જે સમય પર ઉઠા લિયા જા સકતા થા. સાથ હી વહ ખાઈ પહાડી ભૂ-ભાગ મેં સ્થિત એક દલદલી ઝીલ સે મિલા દી ગઈ થી, જે નિકટવતી પહાડી કી જડ સે સટી હુઈ થી ઔર દિવાલ કે અધિકાંશ ભાગ તક ધિરી હુઈ થી. ઇસ પ્રકાર ઇસ મોચે કે સુરક્ષિત કર દેને કે બાદ કેવલ એક હી રાહ બચ ગઈ થી, જે ખાઈ ઔર દિવાલ કે બીચ પડતી થી ઔર જિસ પર બુજ બનવા કર પહરા બિઠા દિયા ગયા થા. કહને કા તાત્પર્ય યહ હૈ કિ, ઉસ જગહ થોડા હી પરિશ્રમ કરને સે કિલા
www.umaragyanbhandar.com
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat