________________
શુભસંગ્રહ-ભાગ ૭ મિ ઉસમેં ઔર સભ્ય જાતિ મેં કઈ ભેદ નહીં હૈ. યદિ હૈ ભી, તે કેવલ નામમાત્ર કા. જિસકે હમ કૃપાપાત્ર હૈ, વહ કૌન હૈ–બસ ઇસીકે વર્ણન મેં હમ ઔર વે ભિન્નભિન્ન હૈ. અસભ્ય કી વહ વસ્તુ પેડ મેં, પહાડ મેં, નદી મેં એવં અન્ય ઈસી પ્રકાર કી વસ્તુઓ મેં હૈ. સભ્ય કી વહ વસ્તુ ઈશ્વર અથવા બ્રહ્મ કા રૂ૫ ધારણ કર લેતી હૈ. મૂર્તિપૂજા, પશુપૂજા, પિતૃપૂજા, બહુદેવવાદ, એકદેવવાદ, ઈશ્વરવાદ, બ્રહ્મચિંતન આદિ ઉસી એક વસ્તુ કી પૂજા કે ભિન્ન ભિન્ન રૂ૫ હૈ.
બહુધા યહ પ્રશ્ન પૂછા જાતા હૈ કિ ધર્મ ત્રિકાલ મેં એક-સા છે અથવા પરિવર્તનશીલ હૈ. કઈ કઈ કહતે હૈં કિ ધર્મ કા ૨૫ ભૂત, ભવિષ્યત ઔર વર્તમાન મેં એક-સા હી હૈ. વહ કભી નહીં બદલતા. દૂસરે કહતે હૈ કિ ધર્મ બદલતા રહતા હૈ ઔર શબદ આપદ્ધર્મ' હી ઇસકા પ્રમાણ છે. સાધારણતઃ મુસલમાન લોગ ધર્મ કે નિશ્ચિત તથા હિંદૂ ઔર એરપનિવાસી ધર્મ કે ગતિશીલ સમઝતે હૈ. પહલપહલ વૃક્ષ ઔર પશુ આદિ; તદનંતર બડે બડે નદી, પર્વત; ફિર સ્પર્શાતીત, રૂપાતીત, આકાશ, મસ્ત અદિ પદાર્થ હમારે ધર્મભાવ કી પૂતિ કરતે પ્રતીત હુયે. કિંતુ સમયવશ ધર્મ વૃદ્ધિ કે પ્રાપ્ત હુઆ ઔર ઈદ્રિયાતીત ૩૩ કોટિ દેવતા, શિર પંચદેવ, ત્રિદેવ આદિ ઉસી ભાવ કી પૂર્તિ કરને લગે. અંતતઃ વહ ભાવ ઈશ્વર ઔર બ્રહ્મ મેં લીન હે ગયા. આનંદકંદ ભગવાન શ્રીકૃષ્ણચંદ્ર શ્રીમદ્દભગવદગીતા મેં કહતે હૈ–
थदा यदा हि धर्मस्य ग्लानिर्भवति भारत । अभ्युत्थानमधर्मस्य तदात्मानं सृजाम्यहम् ॥
જબ જબ ધર્મ મેં રૂકાવટ આતી હૈ, તબ તબ મેં ધર્મ કી ઉન્નતિ કે લિયે પ્રકટ હેતા હૂં.
મહર્ષિ કણાદ કી ધર્મવ્યાખ્યા ભી ચોદવિ છે: શિક સ ધ વિકાસવાદ કા પિષણ કરતી હૈ. હું ને
બાદિ કેનોપનિષદ કે વચન ભી પરિવર્તનશીલતા કે દ્યોતક હે. ઉપનિષદોં મેં બ્રહ્મ કી ચર્ચા નકારાત્મક હૈ. યથા
नाहं मन्ये सुवेदेति नो न वेदेति वेद च । यो नस्तद्वेद नो न वेदेति वेद च । (केन०१०)
અર્થાત મેં નહીં માનતા કિ મેં બ્રહ્મ કે ભલી પ્રકાર જનતા ઉં, ઔર મેં યહ ભી નહીં માનતા કિ મેં ઉસે નહીં જાનતા. હમસેંસે જે વ્યક્તિ કહતા હૈ કિ મેં બ્રહ્મ કે ભલી ભાંતિ જનતા
, વહ વ્યક્તિ વાસ્તવ મેં ઉસે નહીં જાનતા ઔર જે યહ કહતા હૈ કિ મેં ઉમે નહીં જાનતા વહ વાસ્તવ મેં ઉસે જાનતા હૈ. વિકાસવાદાનુસાર હી દશાવતાર કી સંખ્યા ગિનાઈ જતી હૈ. યથા
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com