________________
પટને કી આરિયંટલ લાયબ્રેરી
૨૫૩
=
હસ્તલિપિયાં કી કુલ સંખ્યા ૧૫૦૦ કરી દી. ઈતના હી નહી”, આપમે જાતીયતા ઔર સાહિત્યપ્રેમ ફૂટ ફ્રૂટ કર ભરા થા. ચારેાં એર અગ્રેજી જ઼ી આગ લગી દેખ કર આપકા હૃદય ક્ષુબ્ધ હા રહા થા. આપા ભય હા રહા થા શાયદ યહ અગ્રેજી કી આગ પૂર્વી સાહિત્યાં કા ભસ્મસાત્ કર ડાલે ! અતએવ આપ ઈસ આક્રમણ કે અવરોધ કી તૈયારી મેં થે; કિંતુ કાલ કા કુછ ઔર હી સૂઝા. આપ મરણાસન્ન હૈ। ગએ. સમય નિકટ દેખ કર આપને અપને પુત્ર ખુદાબક્ષ કૈા ખુલા ભેજા. પુત્ર કે આને પર આપને ઉન્હે અપની સંગ્રહિત હસ્તલિખિત પુસ્તકાં મે ઔર જોડ-ખટાર કર સબકે! એક પુસ્તકાલય કા રૂપ દેને કી આજ્ઞા અંતિમ આજ્ઞા—દી. સઝિયે તેા, એરિય’ટલ લાઇબ્રેરી કા ઉસી દિન શિલાન્યાસ હુઆ. ખુદાબક્ષ કા પઠન-પાઠન કલકત્તે મેં હૈ। રહા થા, કિંતુ પિતા કી અસ્વસ્થતા કે કારણ આપ કલકત્તે સે યુલા લિયે ગયે. ઇસકે બાદ હી આપકે પૂજ્ય પિતા સ્વર્ગવાસી હૈ। ગએ. બસ, પિતા કી મૃત્યુ ક્યા હુઇ, આપ પર વિપત્તિ કા પહાડ ફ્રૂટ પડા. પઢના–લિખના છૂટ ગયા. અખ પેટ કી સૂઝી. અતએવ આપને પટને કી મુસિક્ી મેં નાયબપદ કે લિયે આવેદનપત્ર દિયા; કિ ંતુ આપા નિરાશ હેાના પા. ઇસકે કુછ દિન બાદ આપા કિસી ન કિસી તરહ, પટને મેં ડિસ્ટ્રિક્ટ જજ્જ કે દતર મેં, પેશકાર કા પ૬ મિલ ગયા; કિ ંતુ યહાં આપસે ન પટી. આપને ત્યાગપત્ર દે દિયા. ઇસકે બાદ આપ પહ મહિને કે લિયે ડિપ્પી આફ્ સ્કૂલ્સ નિયુક્ત હુએ; કિંતુ યહાં ભી આપ ન રહે. અખ આપકા વકાલત કી સૂઝી. સન ૧૮૬૮ ઈસ્વી મેં આપને પટને મે, વકાલત શુરૂ કર દી, વકાલત ખૂબ ચલ નિકલી. બસ, આપકે ઉપયેાગી જીવન કા દુ:ખદ પ્રસંગ યહી સમાપ્ત àાતા હૈ, ઔર સુખદ તથા સારયુક્ત જીવન કા પ્રારંભ. આપ ખૂબ કમાને ઔર હસ્તલિખિત પુસ્તકમાં તથા ચિત્રાં કે સંગ્રહ મેં સંલગ્ન હુએ.
સન ૧૮૭૭ ઇસ્વી કે દિલ્લી દરબાર મેં આપકા સિલિકેટ આક્ આનર' મિલા. સન ૧૮૮૩ ઇસ્વી મે... આપ ખાનબહાદુર' અને. ક્િર સન્ ૧૮૬૪ મેં નિજામ-હૈદરાખાદ કે યહાં હાઈકા કે ચી જસ્ટિસ કા ૫૬ સુશાભિત ક્રિયા. સન્ ૧૮૯૮ ઈસ્વી મેં આપ હૈદરાબાદ સે લૌટ આએ ઔર પટને મેં ફિર વકાલત શુરુ કર દી. સન ૧૯૦૩ ઇસ્વી મેં આપ સી॰ આઈ ૪૦ હુએ. આપ કલકત્તા યુનિવર્સિટી કે ફેલેા ભી થે. ડિસ્ટ્રિકટ ખા` ઔર મ્યુનિસિપૈલિટિયેાં કા જન્મ હાને પર પટને કે પહલે વાઈસ ચેરમૅન આપ હી હુએ થે. કહને કા તાત્પ યહ ક આપકા જીવન સફ્લ’ થા. દરિદ્રતા ઔર અવિદ્યા કી ગોદ સે નિકલ કર આપ અપને
૩. રર
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com