________________
૧૨
શુભસંગ્રહ-ભાગ ૭ માં ભી, એક બાર રંગપુર મેં ઈનકા ટેલ દેખને ગયે થે. સભી દલ કે લોગ ઇનસે પ્રસન્ન રહતે થે. નવદીપ કે પંડિતે ને આપકે “પંડિતરાજ’ કી ઉપાધિ દી થી, ઔર કાશી કે વિદ્વાન ને “કવિસમા’ કી પદવી સે વિભૂષિત કિયા થા. શ્રીભારતધર્મ–મહામંડલ ને ઇન્હે “પંડિત-કેસરી સ્વીકાર કિયા થા.
સાહિત્ય હી કી બાત નહીં, સામાજિક તથા રાજનૈતિક જીવન મેં ભી ઈનકા બડા ભાગ થા. બંગવિચ્છેદ કે દિને મેં સરકાર ને ઈ-હે નીચા દિખાને કે લિયે સ્પેશલ કોસ્ટેબલ બના દિયા થા. ઇસ પર સરકારી પદાધિકારિ સે ઈનકી બડી લડાઈ હુઈ,
ઔર યહ અપની “મહામહોપાધ્યાય” કી ઉપાધિ ભી છેડ દેને કો તૈયાર હે ગયે. ઉન દિને અંગ્રેજ લોગ ઇન્ડે પાલિટિકલ પંડિત કહા કરતે થે. સ્વદેશી આંદોલન કે દિને મેં ભી આપને બહુત કામ કિયા થા. આપ પકકે સ્વદેશી થે, ઔર કહા કરતે થે કિ જિસકા હદય સ્વદેશી હૈ, વહ કર સ્વદેશપ્રેમી હૈ. એક બાર બહેને રાજનીતિ કે સંબંધ મેં લૈર્ડ મેસ્ટન કે એક પત્ર લિખા થા. ઉસકે ઉત્તર મેં મેસ્ટન સાહબ ને. યહ ઉત્તર લિખા થા.
પ્રિય મહામહોપાધ્યાય,
અપને ૨૪ જુલાઈ કે પત્ર મેં ભારતવર્ષ કી વર્તમાન આવશ્યકતાઓં, વિશેષ કર સંસ્કૃત ભાષા ઔર સંબંધી અન્ય વિષય કી શિક્ષા કે સંબંધ મેં આપને જે વિચાર પ્રકટ કિયે હૈ, ઉનકે લિયે મેરા હાર્દિક ધન્યવાદ સ્વીકાર કીજિયે. આપકા પરિપકવ અનુભવ ઔર ઇન સમસ્યાઓ કા તપૂર્ણ અધ્યયન વિચારણુય હૈ. આપકે પત્ર પર મેં વિચાર કરૂંગા, ઔર આપકે સુઝાયે હુયે માર્ગ કા અનુસરણ કરને કે લિયે યથાશક્તિ ઉદ્યોગ ભી. ભવદીય–
જે. એસ. મેસ્ટન એક બાર બંગાલ કે રિજલે સાહબ કહ બેઠે કિ વહાં કે રાજવંશી લેગ અનાર્ય હૈ. ઇસ પર તર્ક રત્નજી ને યહ. સિદ્ધ કર દિખાયા કિ નહીં, યે લોગ ચુત ક્ષત્રિય હૈ. આપકી સંમતિ થી કિ. વિદેશન્યાત્રા. શાસ્ત્રો કે પ્રતિકૂલ નહીં હૈ. બંગાલી હે કર ભી આમ અભક્ષ્યભોજન કે ઘેર વિરેાધી થે; પરંતુ વિધવા-વિવાહ
ઔર શુદ્ધિ કે આપ સદા, અનુકૂલ રહે. બંગાલ મેં વિધવાઓ કે લિયે એકાદશી કે દિન જલ તક ન પીને કા નિયમ હૈ. આપને ઇસકે વિરુદ્ધ બડે—બડે પ્રમાણ દિયે, ઔર બાલ–વિવાહ કે ભી પ્રતિકૂલ બહુત, કુછ કહા. આપ સ્ત્રિય કા બડા આદર કરતે ઔર સલી મહિલાઓ કે માતા કહ કર પુકારતે થે. ઉનકા પ્રણામ સ્વીકાર કરતે મેં ભી આપ હિચકતે થે.
યદ્યપિ યહ બંકિમચંદ્ર ચટઈ કે સમય કે થે; પર, ઉનકી Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com