________________
મહામહોપાધ્યાય સ્વ. પંડિત ચાલેશ્વર તકે રત્ન ૧૪૩ શ્રેણું કે નહીં. અક્ષય સરકાર, ઇદ્રનાથ બેનરજી એવં કાલી ઘોષ આદિ ઇનકે ઘનિષ્ઠ મિત્રે મેં થે. આપ રંગપુર કી ધર્મસભા કે ધર્માચાર્ય છે. સચમુચ એસે સચ્ચે ઔર પવિત્રહદય બ્રાહ્મણ વિદ્વાન, બહુત કમ મિલેંગે. તભી તે ઈનકે મરને પર ચાર એર કિતની હી સભાયે હુઈ, ઔર શોક પ્રકટ કિયા ગયા. ઇનકે સુપુત્ર બાબ વૃંદાવન ભટ્ટાચાર્ય એમ. એ. કે પાસ સહાનુભૂતિ કે કઈ સૌ પત્ર આયે થે. મહામહોપાધ્યાય ગંગાનાથ ઝા ને લિખા થા–
આપકે પૂજ્ય પિતા કી મૃત્યુ કા સંવાદ પા કર મુઝે બહુત દુઃખ હુઆ...ઉસ કેટિ કે પંડિત શીધ્રતા સે અંતર્ધાન હો રહે હૈ. આપકી હાનિ પતિ કે પરે હૈ, પર યદિ મિત્રોં કી સહાનુભૂતિ - કા કુછ ઉપયોગ હૈ, તે આપકે લિયે વહ કાફી હૈ.”
બર્દવાન, કાસિમબાજાર, દરભંગા આદિ કે મહારાજે ને ભી શેક પ્રકાશ કિયા થા. કવિવર રવીંદ્રનાથ ને ઉનકે પાસ ઇસ આશય કા તાર ભેજા થા–“મેરી હાર્દિક સહાનુભૂતિ; વિધુશેખર શાસ્ત્રી કી એર સે ભી.” બંગલા તથા અંગ્રેજી કે સભી પત્રો મેં ઇનકે વિષય મેં બડે—બડે લેખ નિકલે થે. કલકત કે પ્રસિદ્ધ દૈનિક સ્ટેટ્સમેન ને લિખા થા--
“પ્રસિદ્ધ સંસ્કૃત નહીં રહા...વહ સંસ્કૃત કે યોગ્ય જ્ઞાતા થે, ઔર લેખ કે કારણું ઉનકો યશ દૂર-દૂર તક ફેલ ગયા થા. રંગપુર કે ટાઉનહોલ મેં એક સાર્વજનિક સભા ઉનકી સ્મૃતિ મેં કી ગઈ. ઉનકા ઉઠ જાના બંગાલ કે લિયે એક બડા ભારી ટોટા હૈ.”
યાદવેશ્વરજી કાશીધામ કે પ્રગાઢ પ્રેમી થે. અંતિમ દિન ઈનકે યહી બીતે, ઔર ઇસી વિશ્વનાથપુરી મેં ઇનકા શરીર ભી છૂટા. ઇનકે એકમાત્ર પુત્ર વૃંદાવન બાબૂ હૈ. આપ ઈતિહાસ કે ભારી વિદ્વાન હૈ. હિંદૂ-વિશ્વવિદ્યાલય મેં આપ પ્રાચીન ભારતીય ઈતિહાસ કે પ્રોફેસર રહ ચૂકે હૈ, ઔર આજકલ મૂર્તિ કે વિષય મેં અન્વેષણ કર રહે હૈ. આપકા લિખા હુઆ સારનાથ કા ઇતિહાસ હિંદી મેં અભી અનૂદિત હે ગયા હૈ. અંગ્રેજી મેં ભી આપને
ભારતીય મૂર્તિયા” નામ કી એક મહત્ત્વપૂર્ણ પુસ્તક લિખી હૈ. વૃંદાવન બાબુ અભી અવિવાહિત હી હૈ. આપને પિતા કી મૃત્યુ સે શોકાતુર હૈ અબ આજન્મ બ્રહ્મચારી રહને કા પ્રણ કિયા ઔર માતાજી કી સેવા મેં જીવન બિતાને કા વ્રત ઠાન લિયા હૈ. પરમાત્મા આપકે શક્તિ દે.
(માધુરી”ના એક અંકમાંથી)
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com