________________
૧૦.
મંડલેશ્વર થાય; તેનામાં માનસિક નબળાઈ હેવાને સંભવ છે અને ત્યાં હીનેટીઝમ અસર કરે છે. એટલે જ્ઞાન અને વિજ્ઞાન જ અંધશ્રદ્ધાને જવાનો સટ ઉપાય છે; એમ મને લાગે છે.”
પ્ર. ડીસ્વામી : “તમારી વાતને હું સમર્થન આપશ. ઈલોરાની ગુફામાં વિશ્વકર્માની પૂજા કરવા માટે નાના મોટા બને માણસે ને ડદા ઉપર ઊભા રહેવું પડે છે. તપાસ કરતાં જણાયું કે ડટ્ટા નીચે હજે છે. તેમાં નાને ઊભો રહે તે પાણી ભરાય અને માટે રહે તે પાણી ખાલી થાય એટલે બને પૂજા કરી શકે.
શાહજહાંની કબર ઉપર એ રીતે પાણી ટપકતું રહે એવી વ્યવસ્થા કારીગરે કરી છે. જેથી ઉપરના ભાગમાં ચોમાસામાં પાણી ભરાઈ જાય પણ તે ટીપું-ટીપું આખું વરસ ટપતું રહે. આમાં ઇજનેરી કળાની વિશેષતા હતી. જે કારણ શોધવા જઈએ તો ઘણી બાબતોમાં અંધશ્રદ્ધા દૂર થઈ શકે?”
શ્રી. બબલભાઈ : એથી પણ કંઈક વિશેષ આ અંગે એમ કહી શકાય કે વાડાબંધી અગર સંપ્રદાય પણ અંધવિશ્વાસનું નિમિત્ત હોઈ તેના ચશ્મા પણ દૂર થવા જોઈએ. માનવ મન સ્થિતિચુસ્ત તે હાયજ છે, તેથી જેને માટે તેને આગ્રહ રાખે તે સ્વાભાવિક છે પણ તેમાં દષ્ટિ ઉદાર હોવી જોઈએ. એટલે સર્વધર્મ સમન્વય ટેવ રૂપે નહીં પણ જ્ઞાનરૂપે તેવું જોઈએ. નહીંતર ઘણીવાર સારી વસ્તુ પણ નુકશાન કરે છે.
માણસની જેટલે અંશે વિવેકશક્તિ જાગૃત થશે તેટલે અંશે અંધવિશ્વાસ જશે. પણ તે માટે ટુંકે રસ્તો લેવાની જરૂર નથી. લાંબે ગાળે સતત પ્રયાગ રૂપે તે થવું જરૂરી છે. આપણે આપણા માટે સારા આચાર અને વિચારોનો આગ્રહ રાખીએ; પણ બીજા ઉપર લાદવા જેવી પરિસ્થિતિ ન કરીએ તે ખૂબ જ વિચારવા જેવું છે. આ અંગે એટલું કહી શકાય કે બીજાના દેષો જોઈને તેના ઉપર તૂટી પડવું
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
