________________
ટુંકમાં શ્રધ્ધા અને બુદ્ધિ બન્નેની સમતુલા જળવાઈ રહેવી જોઈએ. નહીંતર શ્રધ્ધા; અંધશ્રધ્ધા કે અશ્રધ્ધામાં પરિણમી જશે. આવી શ્રદ્ધાને ટકાવી રાખવા માટે હંમેશા સારે વળાંક આપતા રહેવું જોઈએ.
ત્રણ શબ્દ આપણી સામે આવ્યા -શ્રધ્ધા, અંધશ્રધ્ધા અને અશ્રધ્ધા. ઘણું કહેશે કે શ્રધ્ધા અને વિશ્વાસ એક જ વાત છે. પણ એ બન્નેમાં ઘણું અંતર છે. શ્રધ્ધા એટલે કઈ વસ્તુ પ્રતિરુચિ-પસંદગી કે આકર્ષણ, તે સામાન્ય છે. ત્યારે વિશ્વાસ એટલે માન્યતા થાય છે જેમકે ધર્માદિ વસ્તુઓ પ્રતિ માન્યતાને વિશ્વાસ ગણાવી શકાય. ત્યારે પસંદગી કે રુચિને શ્રધ્ધા ગણાવી શકીશું. માણસમાં રહેલ શ્રધ્ધા-તત્ત્વને કઈ ને કોઈ અવલંબન કે આશ્રય જોઈએ છે. એમાંથી માણસે ઈશ્વર, ધર્મ દેવ, ગુરુ વગેરે આશ્રયો સ્વીકાર્યા.
દરેક ધર્મની સ્થાપના જનકલ્યાણ માટે થતી રહી છે. તેમાં દ્રવ્યક્ષેત્ર-કાળ-ભાવ પ્રમાણે પરિવર્તન-સંશોધન થવું જોઈએ. જ્યારે કોઇ પણ ધર્મમાં સંશોધન થતું નથી ત્યારે ત્યાં અંધવિશ્વાસે પેસે છે. તેનાથી હઠાગ્રહ, દુરાગ્રહ, અત્યાચાર, મારામારી અને કાપાકાપી જેવાં
અનિષ્ટો વધે છે. એટલે દરેક સર્વધર્મમાં માનનારા યાથીએ ત્રણ વસ્તુઓને વિચાર કરવો જોઈએ –(૧) સર્વ ધર્મ પ્રત્યે આદર કરવો; (૨) સર્વ ધર્મોના સાર-તનું તારણ કરવું. અને (૩) સર્વ ધર્મોમાં પેસેલા અંધ વિશ્વાસ અને અનિષ્ટોનું નિવારણ અને સાધન કરવું.
આજે બુદ્ધિવાદને યુગ છે. એટલે કોઇપણ અતીન્દ્રિય વાતને તમારે યુતિથી, વૈજ્ઞાનિક દષ્ટિએ સિદ્ધ કરીને, આજના અશ્રધ્ધાળુ યુવકોના મગજમાં ઠસાવવી પડશે. આમ પણ અંધવિશ્વાસ સામાન્ય જનતાનું નુકસાન જ કરે છે એટલે જે ધમની શ્રધ્ધા વધારવી હશે તે તેમાં સંશોધન પરિવર્ધન કર્યા કરવું જ પડશે. બાંધેલા પાણી બગડે પણ વહેતાં પાણી શુધ્ધ થતાં રહે. એ રીતે ધર્મના પ્રવાહને વહેતો જ રાખવે, તે જ ધર્મનું કલ્યાણકારી રૂ૫ રહી શકશે.
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
