________________
૧૫૩
છટકવા જાય છે તેમની સાધના પણ કાચી રહી જાય છે. તેમની સાચી કસોટી તે સમાજમાં જ થઈ શકે તે એકાંતમાં રહેવાથી કષાય કેટલા મેળા પડ્યા છે તેની ખબર ક્યાંથી પડે? સર્વાગી વિકાસ પણ સમાજ સાથેનો અનુબંધ રાખવાથી જ થઈ શકે? ભગવાન મહાવીર ઉચ્ચ કેટિના શ્રમણ હતા. તેમણે એકાંતમાં કે સમાજથી અલગ રહીને પિતાની સાધના નહતી કરી પણ સમાજના જુદા જુદા વર્ગના મનુષ્યતર પ્રાણીઓના પણ સંપર્કમાં રહીને તેમણે સાધના કરી હતી. જ્યારે તે સપૂર્ણ થઈ ત્યારે સંગ સંસ્થા સ્થાપી. શ્રમણ અને ગૃહસ્થ વર્ગ બન્નેને પિતાપિતાની કક્ષાએ યોગ સાધનાનું રહસ્ય બતાવ્યું. આ યોગ સમાજની વચ્ચે રહીને જ સાધવાનો હતો. આ હતે વિશ્વાગ–વિશ્વના પ્રાણીમાત્ર સાથે એક્તા આત્મીયતા સાધવાને યોગ.
મહાત્મા ગાંધીજીને સ્વરાજ્ય મળ્યા પછી કોઈકે કહ્યું: “બાપુ! હવે આપનું કામ પૂરું થયું છે. હવે આપ હિમાલયમાં જઈયેગસાધના કરો !”
બાપુએ બહુ જ લાક્ષણિક શૈલીમાં એને જવાબ આપ્યો કે * જે સમાજ હિમાલય જશે તો હું પણ હિમાલયમાં જઈને રહીશ. સમાજ છોડીને એકલા હિમાલયમાં જઈને યોગ સાધના કરવાની મારી કલ્પના નથી; કારણ કે મારી સાધનાની સાચી કસોટી સમાજમાં જ છે. સમાજસેવા મારા આત્મવિકાસ માટે છે. મારામાં અને સમાજમાં અભિનતા હેઈને સમાજ-કલ્યાણમાં જ મારું કલ્યાણ હું માનું છું. આમ મારી દરેક પ્રવૃત્તિ ઈશ્વરના સાક્ષાત્કાર માટે છે !”
કેટલાક લોકો થોડા સમય માટે આત્મનિરીક્ષણ કે ચિત્તવૃત્તિનિરોધ માટે એકાંતમાં જાય છે, તે સમજી શકાય છે, પણ તેમનો
અનુબંધ તે વખતે પણ સમાજ સાથે લેવો જોઈએ. નહીંતર એકાંતમાં રહીને દંભ, કપટ વગેરે દુર્ગણે પ્રવેશી જવાનો ડર રહે છે.
ભદ્રબાહુ સ્વામીએ નેપાળની તળેટીમાં “મહારાણ” યોગ સાધવો શરૂ કર્યો. આ તરફ પાટલિપુત્રમાં વિધાન સાધુ-સાધ્વીઓ અને
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
