________________
રામયુગ – કૃણયુગ :
રામ યુગમાં બન્ને પ્રકારની સંસ્થાઓની વ્યવસ્થા હતી. જેમ રાજ્યસંસ્થા તરીકે રજા હતા તેવી જ સંસ્થાના પ્રતિનિધિ રૂપે લોકસંસ્થા (મહાજનનું સંગઠન) હતી તેને પચ કહેવાતું. લોકસેવક સંસ્થા (બ્રાહ્મણનું સંગઠન) પણ હતી. તે વખતે રાજા (રાજયસંગઠન) બ્રાહ્મણના અંકુશમાં રહેતા. અને લોકસંગઠને પણ બ્રાહ્મણોની પ્રેરણા તળે ચાલતા. રામચંદ્રજીને દશરથમહારાજ પોતાની હૈયાતીમાં રાજ્ય આપવા માગતા હતા. એટલે પિતે નિર્ણય નહિ લઈને વશિષ્ઠ ગુરુને બોલાવ્યા અને પૂછ્યું. વશિષ્ઠ ગુરુએ કહ્યું
" जो पांचदि मह लाका नीगे तो रघुवरसन करदेहुटीका।"
ગુરુ વશિષ્ઠ (બ્રાહ્મણ-રાજગુરુ) રાજદશરથને કહે છે અને એમાં કાંઈ વાંધો નથી પણ પચ (લોક સંગઠન) ને પૂછો, તેને આ વાત ગળે ઉતરે, સારી લાગે તો રામચંદ્રજીને રાજ્યાભિષેક આપવામાં મને કાંઈ બોધ જણાતા નથી.”
ઋષભનાથ (જૈન) યુગે તે માનવો સરળ હેઈ ત્રણે સંસ્થાઓ ઠીક ઊભી થઈ ગઈ (૧) રાજ્યસસ્થાના પ્રતિનિધિ તરીકે પોતે પૂર્વાશ્રમમાં રાજા હતા. (૨) ખેતી-શિક્ષણ અને શસ્ત્રો બધાં લોકોને સેં પ્યા અને લોકસંસ્થા બનાવી. (૩) અને તીર્થકર બની તેમણે સાધક (ઘમ) સંસ્થા ઊભી કરી. પણ સંસ્થાઓ ઊભી થાય અને ઘડાય તે બન્ને જુદી વાત છે. રામયુગમાં રાજ્ય સંસ્થા ઘડાઈ ચૂકી હતી, તેથી તે :
" रघुकुल रीत सदा चली आई
પ્રાણ ના કર વન ન રા" –ગુરુ વશિણ એટલું બોલે તે પહેલાં પ્રાણપ્રિય પુત્રોને દશરથ રાજા કષિ વિશ્વામિત્રને હવાલે કરી દે છે.
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
