________________
પણ ગાંધીજીએ બતાવી આપ્યું કે જે વ્યક્તિ માટે શક્ય છે તે સમાજ માટે પણ શક્ય બની શકે છે. એટલું ખરું કે સમાજને દોરનાર ખાસ તો
( ! તે ! ! ) ધૂળ-ધોયાની જેમ કાર્યકરે એધીને નો ફાલ આવે છે.
(૫) અખૂટ ધીરજ: કાર્યકરના જીવનમાં ઘણીવાર ધીરજને અંત આવે છે. કવાં સુધી એમને એમ ઢસડવું ? એની શંકા જાગે છે. તેના જવાબમાં એટલું જ જણાવવાનું કે ધીરજ તે કદિયે ન ખૂટવી જોઈએ. જગતમાં જે સત્ય ઉપર વિશ્વાસ હોય, કાકાસાહેબના શબ્દોમાં માંગલ્ય ઉપર વિશ્વાસ રાખતા હે તે એ સત્ય–માંગલ્યમાં અમાંગલ્ય ટકી શકે જ નહીં. ધીરજથી જ આગળ વધી શકાય છે. એના અભાવમાં તો બધું કામ અટકી પડવાનું છે.
ગાંધીજીએ લોકસેવક સંઘની કલ્પના કરી હતી પણ એ પહેલાં ગાંધી સેવા સંઘ તેમણે સ્થાપ્યો હતો. પણ એને વિચાર તેમને ફેરવે પડ્યો હતો. તેનું કારણ એ હતું કે એના સભ્યોમાં અનેક જાતની પ્રકૃતિવાળા હતા. સરદાર હતા તે સ્વતંત્ર-મુક્તપણે માનનારા હતા
જ્યારે મશરૂવાળા હતા તે વતનિયમમાં માનનારા હતા. ગાંધીજી કહેતા કે બીજી શકિતઓને ઉપયોગ કરે હોય તે ધીરજ ધરવી જોઈએ. નૈતિક નબળાઈને ન ચલાવી લઈએ પણ વ્યકિતની કક્ષાનો પણ વિચાર કરવો જોઈએ. મશરૂવાળાને ગળે આ વાત ન ઊતરી અને તેમણે રાજીનામું આપી દીધું. બાપુને તો બધાને સમન્વય કરીને આ મંડળ મારફત કામ લેવાનું હતું. તેમાં ભંગાણ પડતું જોઈને વિલિનીકરણ કરવું સારું છે એમ માની તેનું વિલિનીકરણ કરી નાખ્યું. એમની ધીરજ અપૂર્વ હતી. એટલે જ તેઓ સ્વરાજ્ય સુધી ચૂપ રહ્યા પણ પછી તેમણે કહ્યું કે હવે કે ગ્રેસે લોકસેવક સંઘના રૂપમાં પલટાઇ જવું જોઈએ. આવી અતૂટ ધીરજ કાર્ય માટે કાર્યકરોમાં હોવી જોઈએ.
ધીરજ માટે શ્રદ્ધા-કાર્યમાં શ્રદ્ધા હોવી જોઈએ. તે ન હોય તે કાર્યકરો ટકી ન શકે. ગાંધીજીને તો દેશના અને વિશ્વના બધા રાજકીય
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
