________________
૧૪૭
જવાહરલાલ નેહરુ માટે પણ એવું કહેવાય છે કે, એમની આગળ ધર્મની વાત કરે કે એ નારાજ થશે પણ તેમનાં દરેક કાર્યમાં અનંત ધર્મશ્રદ્ધા અને માનવહિત રહેલાં હશે. ઢેબરભાઈ કહેતા હતા કે તેમના પોતાના ખંડમાં બે છબિઓ છે એક ગાંધીજીની અને બીજી કમળા નેહરુની. તેઓ સતત એ બન્નેનું ચિંતન કરે છે. ગાંધીજીને તે કસ્તુરબાને સહવાસ છેક છેલ્લે સુધી હતો પણ જવાહરલાને એ પણ નહીં. તે છતાં તેનું (કમળા) રટણ તેઓ રાતદિવસ કરે, અને તેની છાયા રૂપે ઇંદિરાને સાથે જ રાખે છે. ગાંધીજીની વાત યાદ કરે પણ ધર્મની વાત આવતાં નારાજગી બતાવે.
આમ સારા માણસોને ધર્મ પ્રતિ રોષ થવાનું કારણ જેવા જશું તે જણાશે કે સો વર્ષ ધર્મના નામે ર૭ ધર્મયુધ્ધો (ડ) થયાં. “અલ્લાહ અકબર” નું નામ લે અને એને નામે છુરી હુલાવે. ધર્મને નામે ભારતના ભાગલા થાય. પૈસા લઈને સ્વર્ગની ચિઠ્ઠીઓ કપાવાય ધર્મગુરુઓ પણ “God Save the King' જેવી રાજાને મહત્વ આપતી પ્રાર્થના કરે. હિંદુ લોકો અછૂતોને અડે નહીં. આ બધાની અસર પંડિતજી ઉપર પડી છે એટલે કેઈ ધર્મગુરુ મળવા આવે તે દરથી નમસ્કાર કરે છે. કોઈ માણસ તેમને પગે પડે તે ગુસ્સે થઈ જાય છે. બધા જ માણસ છે પછી પગે પડવાનું કેવું ?
આ બધી વાત ગામડાના અનુસંધાનમાં થઈ છે. આજે પંડિતજીની નેતાગીરી છે. એ નેતાગીરી વખતે જ ગામડાનું કેગ્રેસ સાથે અનુસંધાન થઇ જાય, એ જરૂરી છે. ધર્મના નામે આપણે છુટા પડ્યા છીએ પણ હવે બધાએ ભેગા મળવાનું છે. ગામડાનું અનુસંધાન જે કોંગ્રેસ સાથે થાય તો તે દુનિયાના અનુસંધાન માટે અસરકારક બળ બની શકે.
પણ એને અર્થ એ નથી કે જ્યાં જેને પ્રથમ મહત્વ અપાયું જોઈએ તે પણ ભૂલાઈ જવાય !” હમણું બનાસ કાંઠાના ભાઈઓ આવેલા. ત્યારે ચર્ચા ચાલી કે કેંગ્રેસ નિષ્ઠા પહેલી કે ખેડૂત મંડળનિષ્ઠા પહેલ? ત્યારે મેં કહેલું કે “આ વિષયમાં (પ્રશ્નના સંદર્ભમાં)
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
