________________
૧૧૪
બહુ મોડે હિંદમાં આવ્યા. તે વખતે ગેખલે સજન અને પ્રતાપી પુરૂષ ગણાતા. ગાંધીજી તેમના સાનિધ્યમાં રહ્યા. તેમણે સમગ્ર ભારતમાં ફરીને ભારતના પ્રશ્નોને અભ્યાસ કર્યો અને તેમણે દેશવ્યાપી બલિદાન અને તપ-ત્યાગના કાર્યક્રમો આપ્યા. એક તે ભારતની ભૂમિમાં ઉત્સર્ગની ભાવના શરૂઆતથી રહેલી છે, તેમાં ઉદળે લોકમાનસને સ્વતંત્રતા માટે ફના થવાની જગાવેલી ભાવના-આ બને તૈયાર ખેડાણ હાઈને ગાંધીજીના કાર્યક્રમોએ રાષ્ટ્રવ્યાપી સફળતા પ્રાપ્ત કરી. લોકોને તેમનામાં શ્રદ્ધા આવી અને જે કે ગાંધીજી કોંગ્રેસમાં મોડા જોડાયા ને છતાં તેમણે ૧૯૨૦ પછી જે અજોડ નેતાગીરી સ્વીકારી તેના કારણે તેઓ તરત આગળ આવી ગયા.
કોંગ્રેસે વિનીત નેતાગીરી વખતે અને પ્રારંભથી દેશ સાથે વિશ્વની બાબતોને પણ નજર સામે રાખી છે. આનું એક કારણ તે ભારતની સંસ્કૃતિ છે કે અહીં કયારે પણ વ્યક્તિ, પ્રાંત કે દેશના સીમાડા પણે ચિંતન થયું નથી. વિશ્વ અને સમષ્ટિનાં નાનાં છોને સમાવેશ કરતી વિચારણું થઈ છે. એટલે ભારત પિતાની સાથે વિશ્વની બાબતે તરફ
ધ્યાન આપે એ સ્વાભાવિક હતું. તે વખતે પ્રારંભમાં કોંગ્રેસ નાનું મંડળ જ હતું. નેતાઓ ભેગા થાય, વાત કરે ઠરાવ કરે અને યોગ્ય ઠેકાણે મોકલી આપે. દેશની સ્વતંત્રતા પણ જે સિદ્ધ ન હતી, તે માટે કેંગ્રેસ પ્રસ્તાવ પારિત કરતી. તે વિશ્વના પ્રશ્નો અંગે વાતો કરે તે મશ્કરી જેવું ઘણાને લાગતું. જો કે ઘણાએ આ વાતનું મૂલ્યાંકન કર્યું નથી, પણ ભારતની વિશ્વના પ્રશ્નો અંગેની તે વખતની મશ્કરી જેવી લાગતી નીતિનું પિતનું મહત્ત્વ હતું. આજે ભારત વિશ્વના પ્રશ્નોમાં સક્રિય તટસ્થળે કામ કરી શકયું છે અને કરી રહ્યું છે, તે એ નીતિનું પરિણામ છે. '
, - ગાંધીજી આવ્યા પછી જે વાત હતી. કરા હતા, તેમાં તેમણે રચનાત્મકરૂપ આપવું શરૂ કર્યું. આ પહેલાં તેમણે સામુદાયિક ક્રાંતિના પ્રયોગે આફ્રિકામાં કર્યા હતા. તેમને તે વખતના પ્રખર ક્રાંતિકાર
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
