Page Text
________________
૨૯૦
શુભસંગ્રહ-ભગ ત્રીજો ૧૨૧–શ્રીએકનાથ મહારાજકા ટુંક પરિચય
ઉસ સમય કી સમાજ-સ્થિતિ ઇસ્વી સન કી સોલહવી ઔર સત્રહવી શતાબ્દી મેં મહારાષ્ટ્ર મેં અનેક સાધુકવિ હો ગયે હૈં. છત્રપતિ શિવાજી મહારાજ કી સ્વરાજ્ય-સ્થાપના કે પહલે, ઔર ઉનકે સમય મેં ભી, ઇન સાધુઓ કે ધાર્મિક, સામાજિક ઔર રાજનૈતિક આંદોલને કા બહુત ભારી પ્રભાવ પડા થા. યહ કહને મેં કોઈ પ્રત્યવાય નહીં કિ છત્રપતિ મહારાજ કી સ્વરાજ્ય-સ્થાપના કા ક્ષેત્ર -અધિકાંશ મેં ઈન સાધુકવિ ને હી તૈયાર કિયા થા. ઇન સાધુઓ ને સંસ્કૃત ભાષા કે અહંમન્ય પંડિત કા વિરોધ સહતે હુએ ભી અપને ગ્રંથ સર્વસાધારણ જનતા કી બોલચાલ કી ભાષા-અર્થાત મરાઠી ભાષા મેં લિખે; ઔર મરાઠી ભાષા મેં હી, કથાકીર્તન કે દ્વારા, ધર્મોપદેશ કર કે સમાજ મેં કર્તવ્ય-જાગૃતિ ઉત્પન્ન કી. જે ધર્મજ્ઞાન, સંસ્કૃત–ભાષા મેં તેને કે “કારણ, કુછ પંડિત કી હી સંપત્તિ બન રહા થા, ઉસકા પ્રચાર ઈન સાધુઓ ને નીચ-ઉંચ, ગરીબ-અમીર, સાક્ષર-નિરક્ષર સબમેં બરાબર કર દિયા. સમાજ કી વિષમતા, જાતિષ મિટ ગયા; ઔર પ્રત્યેક મનુષ્ય અપને કે ઈશ્વર કા પુત્ર સમઝ કર, પરસ્પર પ્રેમ કા વ્યવહાર કરીને લગા, યહાં તક કિ મહાર, માંગ ઔર મુસલમાન ઇત્યાદિ જે જાતિય મહારાષ્ટ્ર મેં અસ્પૃશ્ય સમઝી જતી થી, ઉનમેં ભી ઉન બ્રાહ્મણ સાધુઓ ને ભગવદ્ભક્તિ કા પ્રચાર કિયા. લતઃ ઈન જાતિ મેં ભી કઈ સાધુ નિકલ આયે, કુછ મુસલમાન સાધુ ભી હિંદૂ-ધર્મ કે દ્વારા ઈશ્વરપ્રાપ્તિ કે સાધન મેં લગ ગયે.
ઉન મહારાષ્ટ્ર સાધુઓં મેં એક ઔર ભી વિશેષતા થી; વહ યહ કિ વે લોગ ઘર છોડ કર વૈરાગી બનને કા ઉપદેશ નહીં દેતે થે, કિંતુ ઘર-ગૃહસ્થી મેં સદાચાર કે સાથ રહ કર ભગવિદુભજન કરને કા હી ઉનકા સમાજ સે વિશેષ આગ્રહ થા. તુકારામ ઔર એકનાથ કે સમાન બઢે-ચઢે પહુંચે હુએ સાધુ સ્વયં ગૃહસ્થધર્મ મેં હી રહકર જીવન્મુક્ત કી અવસ્થા તક પહુંચ -ચૂકે છે. ઈસકા પરિણામ યહ હુઆ કિ ગૃહસ્થાશ્રમ કા મહત્ત્વ ખૂબ બઢા ઔર લોગોં કો વિશ્વાસ હો ગયા કિ મોક્ષ પ્રાપ્ત કરને કે લિયે જંગલ જંગલ ભટકને કી આવશ્યકતા નહીં હૈ, કિંતુ નિવૃત્તરાંચ મૃદું તન-જિસને આસકિત છેડ દી હૈ, ઉસકે ઘર હી તપોવન હૈ” યહ સિદ્ધાંત લેગાં કે ધ્યાન મેં જમ ગયા. સ્ત્રી–જાતિ કે લિયે આત્મોન્નતિ કરને કા દ્વાર ખુલ ગયા. મુકતાબાઈ, જનાબાઈ ઇત્યાદિ અનેક સ્ત્રી-સાધકવિ ભી સમાજ-સંશાધન ઔર ધર્મપ્રચાર કા કાર્ય કરને કે લિયે આગે બઢી. વૈદિક કર્મકાંડી લેગે ને સ્ત્રિ ઔર શક કે બહિકકત સા કર રખા થા; ૫ર સં તે ને ભગવભકિત કા ભાવ ઉનમેં ભી કૈલા દિયા. સબમેં યહ ભાવના ફેલ ગઈ કિ ભગવાન એક હૈ ઔર સબ ભૂતે મેં વહી એક વ્યાપક હૈ. ઈસી ભાગવતધર્મ કા પ્રચાર સાઁ ને કિયા. ઇસસે અનેક પ્રકાર કે મત, પ ઔર સંપ્રદાય કા ભેદ બહુત કુછ મિટ ગયા. લોગોં સહિષ્ણુતા ઉત્પન્ન હૈ ગઈ. ધાર્મિક ઔર સાંપ્રદાયિક ઝગડેબખેડે ભી કમ હે ગયે.
ઉપર્યુકત સંત કે આંદોલન કા એક પરિણામ યહ ભી હુઆ કિ પ્રાચીન ઢંગ કી કર્મઠતા ઔર જ્ઞાન–માર્ગ કી મિટ્યા બડબડ બંદ હો ગઈ. ભગવાન કા ભજન કીર્તન, નામસ્મરણ, સગ્રંથાવલોકન, સત્સંગતિ, શુદ્ધ ઓર પવિત્ર આચરણ, આત્મનિરીક્ષણ ઈત્યાદિ સાધન કે દ્વારા ભક્તિમાર્ગ કા પાલન કર કે પ્રત્યેક ઊંચ-નીચ મનુષ્ય મોક્ષ કા સાધન કરને લગા.
ઉસ સમય કે મહારાષ્ટ્ર-સમાજ કે ધાર્મિક સ્થિત્યંતર કો જે વર્ણન ઉપર કિયા ગયા, ઉસમેં હમારે ચરિત્રનાયક' શ્રી એકનાથ મહારાજ કા બહુત કુછ ભાગ થા, યહ બાત પાઠકે કે આગે ઉનકે જીવન-ચરિત્ર સે પ્રકટ હો જાયેગી.
જન્મ, બાલપન ઔર શિક્ષા શ્રીએકનાથ મહારાજ કા જન્મ બ્રાહ્મણકુલ મેં દક્ષિણ કે પ્રસિદ્ધ પેઠન નામક ગ્રામ મેં
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
| SR No. | 034612 |
| Book Title | Shubh Sangraha Part 03 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Bhikshu Akhandanand |
| Publisher | Sastu Sahityavardhak Karyalay |
| Publication Year | 1928 |
| Total Pages | 432 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 25 MB |