________________
નહિ રમે મારી અને
લેક તરીને બહાર નીકળી જાય તે નિર્દોષ મનાય. બેબીલોનની અદાલતના શરૂઆતના ન્યાયાધીશે ધર્મગુરુઓ હતા અને અદાલત દેવળમાં બેસતી હતી. કાયદેસર શિક્ષાઓની શરૂઆત સમાન બદલાથી (Equivalent Retaliation) શરૂ થઈ હતી. જે કોઈ માણસ કોઈની આંખ ફાડી નાખે, કોઈને દાંત ખેંચી કહાડે કે કોઈનું અંગ છેદી નાખે તો તેના બદલામાં આંખ, દાંત કે તેવું અંગ લેવામાં આવતું. જે ઘર પડી જતું અને માણસ મરી જતું તે તેને બાંધનાર કડીઓ કે શિલ્પીને મારી નાંખવામાં આવતું. જે કેઈ માણસ છોકરીને મારી નાંખે તો તે માણસને મારી નાખતા નહિ પણ તેની દીકરીને મારી નાંખવામાં આવતી.
ધીમે ધીમે આ જાતની સમાન બદલાની શિક્ષાઓને બદલે કાયદાનું સ્વરૂપ નુકસાની ભરી આપવાનું થયું, એ સ્વરૂપમાં જુદી જુદી શારીરિક શિક્ષાઓ અને દંડની પ્રથા દાખલ થઈ એ શિક્ષાઓમાં ગુનેગારને ગુનાની જાત પરથી નહિ પણ ગુને કરનાર માલિક છે કે ગુલામ છે તે ઉપરથી શિક્ષાનું સ્વરૂપ નકકી થતું હતું. એકજ ગુના માટે કોઈ અમીર કે ઉમરાવને નહિ જેવી શિક્ષા થતી હતી. જ્યારે કોઈ ખેડૂત કે ગુલામને સખ્ત શિક્ષા થતી હતી. દેહાંત દંડની શિક્ષાઓ પણ ઘણી વધારે અને ખૂબ ભયંકર હતી.
વહેપારી કાયદાઓ ઉપરાંત સરકાર કામના દરો વિષે પણ કાયદા કરતી હતી. ડોકટરેને કેટલી ફી આપવી તે પણ સરકાર નકકી કરતી હતી. કારીગર, મજૂર, કિસાનો તથા દરજીઓ, સુથારો, ભરવાડ અને ખલાસીઓને આપવામાં આવતા મજૂરીના દરે સરકાર નકકી કરતી. કાયદાની દ્રષ્ટિએ સ્ત્રીને વારસા હક મળતો નહિ. અદાલતમાં અત્યારે છે તેવા વકિલોની સંખ્યા દેખાતી નથી. અને પ્રમાણ બનાવનાર ધર્મગુરુઓ સરકારના અફસરો ગણાતા. તથા દાવા અરજી લખનાર કારકુનને જુદો
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
