________________
ભગવાન એનલીલ અને તેની રખાત નિન્સીલ માટે મેટાં દેવળે. બંધાવ્યાં હતાં. રાજા ઉરૂક ખાસ કરીને પૃથ્વીદેવી ઈનીનીને ભજતો હતા. નીનગીરસુ પાણીનો દેવતા હતો તથા તામુઝ ખેતીવાડીને દેવતા હતો. એ રીતે દેવદેવીઓની હારમાળા ખૂબ મોટી થઈ હતી. ઘણખરા દેવોનો વાસ દેવળોમાં મનાતો હતો. તથા દેવળામાં વસતા દેવોના ઉપયોગ માટે, પૈસા તથા બે રાકના ઢગલા અને સ્ત્રીઓના સમુદાય રાખવામાં આવતા. હજારે બળદ, બકરાં, ઘેટાં, કબૂતરે, મરઘાં, બતક, માછલાં, ખજૂર, અંજીર, માખણ અને તેલ જેવી અનેક વસ્તુઓ દેવોના ખેરાક માટે સરસ મનાતી. પહેલાનાં દેવોને માણસનું માંસ ખૂબ ભાવે છે એમ મનાતું પણ જેમ જેમ સુમેરીઅન લોકજીવન આગળ વધતું ગયું તેમ તેમ દેવોને બીજા પ્રાણીઓનાં માંસથી જ સંતોષ માનવો પડ્યો. ભગવાનના એ બધા પ્રસાદથી ધર્મગુરૂનો વર્ગ ખૂબ શ્રીમંત તથા સત્તાવાન બનતે જતો હતો. રાજસત્તાની ઘણુંખરી બાબતે તેમના હાથમાં હતી.
ધર્મની જુદી જુદી દંતકથાઓ આકાર લેતી હતી. ભરણ પછીના જીવનમાં માનતા સુમેરીઅને શબ સાથે કબરોમાં ખેરાકને હથિયારે રાખતાં હતાં.
શિક્ષણ એ ધર્મનીતિને એક માત્ર ભાગ હતો. બધી નિશાળો દેવળમાં બેસતી હતી. અને છેકરા છોકરીઓ અક્ષરજ્ઞાન લેતાં હતાં તથા ગણિત શીખતાં હતાં. ધર્મગુરુઓ એમને સ્વદેશાભિમાન તથા ધર્મ શીખવતા. એ ઉપરાંત શિક્ષણને ઉપયોગ સરકારી કારકુને બનવા માટે તા.
નીતિના બધા કાયદાઓના પાયામાં મિલકતનું રક્ષણ એ એક માત્ર ઉદ્દેશ હતો. અને એવી મિલકતના સ્વરૂપ જેવી સુમેરીઅન સ્ત્રીઓ પણ ખૂબ મોટી સંખ્યામાં ભગવાનને સંતોષવા માટે દેવળોમાં રહેતી. દેવના નામમાં એ રીતે ધર્મગુઓના ઉપભોગ બનવામાં કોઈ પણ સુમેરીઅન છોકરી શરમ માનતી નહતી. એ રીતે પિતાની
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
