________________
સુવ્યવસ્થિત હતું કારણકે સરકારી તંત્રદ્વારા લોકોના સગુણ આચારમાં ઊતરતા હતા. સરકારી તંત્ર સગુણ હતું કારણકે કુટુંબજીવને નિયમિત હતા. કુટુંબજીવને નિયમિત હતાં કારણકે લોકજીવન આચારશુદ્ધ હતાં. લોકોના આચાર શુદ્ધ હતા કારણકે તેઓ તેમના હદયની શુદ્ધિ કરતા હતા. તેમના હદયની શુદ્ધિ થતી હતી કારણકે તેમના વિચારો સહદય હતા. એમના વિચારમાં સહદયતા શક્ય બની હતી કારણકે તેમનું જ્ઞાન ખૂબ વિશાળ હતું અને જ્ઞાન વિશાળતા વસ્તુઓની સમજ અને શોધ પર હતી.” કયુશિયસના ઉપદેશને આ મુખ્ય અવાજ હતા.
કયુશિઅસની વિચારસરણીને રાજનૈતિક સુર એણે રજૂ કરેલા વ્યક્તિવિકાસ કે વ્યક્તિવાદમાંથી ઊતરતો હતો. એ કહેતા હતું કે “માબાપ તરફની બાળકોની આજ્ઞાધારકતા ઉપર તથા સ્ત્રીની પોતાના પતિ તરફની આધીનતા ઉપર સમાજવ્યવસ્થા નભે છે. જ્યારે એ આજ્ઞાધારકતા અને આધીનતા કરતાં એક મોટો કાયદો નીતિનો કાયદો છે એમ એ કહેતે હતે. નીતિના કાયદા પ્રમાણે માબાપ કે પતિની આજ્ઞા અગ્ય હોય તો તેને પ્રતિકાર કરવાની તે બાળકો અને સ્ત્રીની નૈતિક ફરજ બને છે તથા સરકારની અગ્ય આજ્ઞા સામે થવાની ફરજ તેના પ્રધાનની બને છે. કન્ફયુશિયસના આ શબ્દોમાં આટલા શબ્દો માબાપ પતિ તથા સરકાર જેવા માલિકના દૈવી હક સામે તેમના આધીન લેકેને બળવો કરવા દૈવી હક આપતા હતા અને તે પણ કહ્યુશિયસની અંદર લેકેને વિપ્લવને વિચાર આપે તેવું કઈ લક્ષણ હતું નહિ.
કન્ફયુશિયસે રજૂ કરેલું રાજકારણ ખેલતું હતું કે રાજ્યતંત્રને પહેલે નિયમ રાજ્યકર્તાના ચારિત્ર્યનો છે. રાજ્યકર્તા તથા તેના અમલદારોની ચારિત્ર્યશુદ્ધિ પ્રજાને સંસ્કારી બનાવે છે તેથી તેમણે દ્રવ્યનો સંગ્રહ તથા વિલાસને ત્યાગવા જોઈએ. શિક્ષાઓ ઓછી
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
