________________
૨૧
ચકલે એની આસપાસ વીંટળાવા લાગ્યા. પછી થેાડાં વર્ષ અને શંગટુને ન્યાયાધીશ બનાવવામાં આવ્યે. પણ પછી એની આસપાસ કાવત્રાં શરૂ થયાં. અધીકારીઓએ એના તરફ ધૃતરાજીની નજરે જોયું કન્ફયુશિયસે પેાતાની જગાના ત્યાગ કર્યો અને પછી ધરબાર વિના તેર વર્ષ સુધી ભટકયો. એણે તેર વર્ષના અનુભવ પછી કહ્યું કે સદ્ગુણ અને સૌને ચાહનાર કાઇ પણ માણસ એના જોવામાં આવ્યુ` નથી.
પછી સીત્તેર વર્ષની ઉમ્મરે કન્ફ્યુશિયસને એક ઠાકારે આમંત્રણ આપ્યું. પાંચ વર્ષ સુધી કન્ફ્યુશિયસ શાંતિથી, સાદાઈથી અને સરળતાથી જીવ્યે . પંચેાતેર વર્ષની ઉમ્મરે મરણ પામ્યા. એના મરણના દિવસે એ ગાતા સભળાયે! હતા કે “મેટા પવતા ક્ષીણ થઈ જાય છે. મેટી મારતે! નાશ પામે છે. અને મેટા ડાહ્યા માણસે કરમાઇ જાય છે.” કન્ફ્યુશિયસે ચિંતનની કોઇ શિખા રજૂ કરી નથી. પ્રમાણુશાસ્ત્રના નિયમે રચીને નહિ પણ વાતેા કરીને એણે ચીનના લેાકાને વ્યવહારૂ પ્રમાણુશાંસ્ત્ર શીખવ્યું.
એના વિચારમાં મૂળભૂત અવાજ મનુષ્યના વર્તન માટેના હતા, અને તેથી એણે પોતાના ચિંતનને લેાકાચાર અને સરકારના વન તરફ દે!ર્યું છે. જો કે એણે લેાકેાને પુરાણી નીતિરીતિઓને વળગી રહેવાનું, પૂજપૂજાને સાચવી રાખવાનું તથા રાષ્ટ્રીય યજ્ઞયાગે!ને જાળવી રાખવાનું કહ્યું હતું, પરંતુ ધાર્મિક વિધાના તરફ એ ખૂબ ભેદરકાર હતા તથા એની વિચારસરણીમાં એ અજ્ઞેયવાદી હતા. એને એક માત્ર આવેગ નીતિ માટેના હતા. એને પેાતાના સમયની અંધાધુંધીના આર્થિક અને સામાજિક કારણા ન સમજાવાને લીધે તે અંધેર નૈતિક અંધેર લાગ્યું. તથા એ અંધેરના ઉપાય તરીકે તેણે જ્ઞાન અને સત્યની શેાધને તથા સખત રીતે નિયમન પામેલા કુટું॰વનની નીતિમત્તાને આગળ ધર્યાં. એણે એના શિક્ષણનુ હાઈ નીચેના શબ્દેમાં આપ્યું છેઃ “પ્રાચીન કાળમાં બધું સારૂં અને
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
