________________
સાથે હિન્દને યુદ્ધ ખેલવા પડ્યાં અને ત્યારે રોમન લોકોને રૂ ઉગાડતાં ઝાડની ખબર પડી. આરબ મુસાફરે પણ હિન્દના કપડાંની કારીગરી વિશે બેલતાં કહે છે કે “હિન્દનું વણાટ કામ એટલું તે સર્વોત્તમ ને સુંદર છે કે આખી દુનિયામાં એને જેટે જડે એમ નથી. એક નાની વીંટીમાંથી આખો તાક પસાર થતો હોય છે.” મધ્યકાળના આરબીએ હિન્દ પાસેથી કપાસની ખેતી અને કપડાં બનાવવાને ઉદ્યોગ લીધો. આરબ લોક કપાસને કુટનું કહેતા હતા. આરબો પાસેથી કપાસને ઉદ્યોગ શીખનાર યુરોપિયને એને કોટન કહે છે. કપડાંની મસલીન નામની જાત હિંદના મેસુલ નામના વિભાગમાં ખૂબ સુંદર બનતી હતી. અને કેલીકા નામ હિન્દના દક્ષિણ પશ્ચિમના કિનારા પર આવેલા કાલીકટ પરથી પડ્યું છે. ગુજરાતને વિશે બોલતાં માર્કેપ કહે છે કે, “ગુજરાતમાં દુનિયાના કોઈપણ દેશ કરતાં સૌથી સુંદર ભરતનું કામ કરવામાં આવે છે. કાશ્મીરની શાલ તથા રગ આજે પણ વણાટમાં અને ડિઝાઈનમાં સર્વોત્તમ છે. પણ હિંદમાં આ બધે વણઉદ્યોગ હસ્તઉદ્યોગ હતું અને વણકર તથા વેપારીઓ એ ઉદ્યોગને વિકસાવતા હતા. હિન્દીઓને યુરોપની પ્રજાઓ તે સમયે વેપાર ઉદ્યોગમાં આખી દુનિયામાં સૌથી કુશળ માનતી હતી તથા હિન્દના હસ્તઉદ્યોગમાં લાકડાના કામે, હાથીદાંતના કામે, ધાતુનાં કામો તથા રંગનાં, ચામડાના, સાબુના, કાચના, ગન પાઉડરના, સીમેન્ટના વગેરેના હતા. ઈ. સ. ૧૨૬૦ માં ચીન હિન્દમાંથી ચશ્મા લઈ જતું હતું. ઈશુ પછી સાતસો વર્ષે હિન્દમાં આવેલા બનઅરે હિન્દને ઉદ્યોગથી ઊભરાઈ જતું આલેખ્યું છે. ફીશે ૧૫૮૫માં એકસો એંશી જહાજોને એક મે વેપારી કાફલો જમનાનાં પાણી પર જે હતા.
આ હસ્તઉદ્યોગ સાથે વેપાર પણ વિકસતે હતે. નગર બંધાતાં હતાં. મેટાં મોટાં બઝારે મંડાતાં હતાં તથા વેપારને અનુકૂળ એવા સ્થળ માર્ગો બંધાતા હતા. ઈ. પૂ. ૩૦૦૦ વર્ષ
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
