________________
૧૭૨
બીજા જન્મમાં બદલો મળતો હોય છે અથવા શિક્ષા થતી હોય છે. એને સમજાયું કે સર્વ પ્રકારના દુઃખનું મૂળ જન્મ હોય છે. મનુષ્યને શેક અને દુઃખ આપતાં જીવનવાળો જન્મ અનંતકાળ સુધી થયા કરતા હોય છે. જે જન્મને અટકાવી દેવામાં આવે તે બધું ઠીક થઈ જાય પણ જન્મ અટકતો નથી કારણ કે તે એક જીવનમાં કરેલાં મનુષ્યનાં શુભ અને અશુભ કર્મો તે કર્મને બદલો લેવા અથવા શિક્ષા આપવા મનુષ્યને બીજે જન્મ લેવડાવે છે.
એની સામે છેવટનો એક જ સવાલ જવાબ માગી રહ્યો હતો. એ સવાલ મનુષ્યના જન્મને અટકાવવાનો હતો. જે મનુષ્ય સંપૂર્ણ ન્યાયથી જીવે છે અને પિતાના વિચારોને અનંત વસ્તુ સાથે જેડી દે તે તથા પોતાના હૃદયને અસ્થિર વસ્તુઓમાં રસ લેતું અટકાવે તો કદાચ મનુષ્ય જન્મમાંથી ઉગરી શકે અને તો કદાચ એના અનિષ્ટોનું ઝરણું સુકાઈ જાય. જે મનુષ્ય બધી ઈચ્છાઓને શાંત કરી દે તથા આખું જીવન શુભ કાર્યો કરે તો તે પોતાના વ્યક્તિત્વને ભૂંસી નાખી શકે. અને તે જ તેનો આત્મા અજ્ઞાત અનંતમાં સમાઈ જાય.
બુદ્ધને આ ઉકેલમાં ઘણું સવાલો ગૂઢ રહ્યા છે. શુભ શું? ન્યાયી જીવન શું? અજ્ઞાત અનંત શું? તથા વ્યક્તિગત એવી ઈચ્છા શું? એ ઉપરાંત હૃદયને શુદ્ધ કરવું તે શું? એ બધા સવાલો જવાબ માગી લે છે. બુદ્ધ એવા કોઈ પણ સવાલની વાસ્તવ જીવનને અનુરૂપ સ્પષ્ટ વિચારણા કરી નથી. બુદ્ધની વિચારસરણીમાં એકજ વિચાર સૌથી આગળ છેડે છે. એ વિચાર જન્મને અટકાવી દેવાનો
અથવા જીવનને બુઝાવી નાખવાનો. મનોવેગ અને ઈચ્છાઓને બુઝાવી દઈ જીવનને બુઝાવી નાખી શકાય છે એમ બુદ્ધનો મત હતો. જીવન બુઝાઈ જાય તે દશાને એ શાંતિના નામથી વર્ણવે છે. તથા એ શાંતિની સંપૂર્ણતાને નિર્વાણ એવું નામ આપે છે. મનુષ્યના દુઃખોનો ઉપાય શોધતાં નિર્વાણનો ઊકેલ હાથમાં લઈ કુમાર સિદ્ધાર્થે બુદ્ધ એવું નામ
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
