________________
૧૪૨
જમીન ટાળીએ)ના કુલપતિઓને વહેંચી આપવામાં આવી હતી. પણ બધા કુલપતિએ બધી જમીનને એક સાથે ખેડતા હતા. તે સમયની આ વ્યવસ્થાને એવા કાયદે! હતા કે કોઈ પણ કુલતિ પેાતાને ભાગ આવેલી જમીન બીજા કુલપતિને વેચી શકે નહિ પણ પેાતાના વારસદારને આપી શકે.
આ સમાજરચનાને તે પછીને! કાળ તે હસ્તઉદ્યોગના વિકાસને કાળ હતેા. ઈ. પૂ. ૧૦૦૦ વર્ષ પહેલાં નાનાં નાનાં ઉદ્યોગોની શરૂઆત થઈ ગઈ હતી. તથા લુહારા, સુથાર, શિલ્પીએ અને માચીએ જેવા કારીગરાની ટાળી બની ગઈ હતી. એ ઉપરાંત હાથીદાંતની અનાવટા કરનારા, માટી કામ કરનારા, રંગરેજનું કામ કરનારા, માછીમારનેા ધંધા કરનારા કારીગરો પણ વધતા હતા. આ બધાં ઉપરાંત વિકાસ પામતા આ જીવનમાં ખલાસીઓ, અને શિકારીએ, ખાટકીએ, ક દોઇએ, હજામે તથા બીજા એવા અનેક ધંધાદારીઓ પણ હતા. લૂખું અને સાદું આજીવન હવે સ્થિર થઈ અનેક દિશાઓમાં ગતિ કરી રહ્યું હતું. વસ્તુઓની અંદર અંદર આપ લે શરૂ થઈ હતી. એક બીંછના સાટામાં વેપારી આપ લેની એ નમ્ર શરૂઆત હતી. કિમ્મતનુ પ્રમાણુ ખરીદ કરનારની જરૂરિયાત ઉપર નક્કી થતું હતુ ં. ધીમેધીમે રાજાના દરબારમાં એક એવે! અમલદાર વર્ગ નીમવામાં આવતા હતા જે કારીગરાના બધા ઉત્પાદનના ભાવ નક્કી કરતા હતા. ધીમેધીમે વસ્તુઓના સાટાથી શરૂ થએલો વેપારી વ્યવહાર ગાચેાને નાણા તરીકે ઉપયાગ કરતા હતા. ત્યાર પછી ખૂબ વજનદાર તાંબાના સિક્કો મનાવવામાં આવ્યેા. એ સિક્કો થેાડીક વ્યક્તિએ એ સ્વીકાર્યાં હતા. એકા નહિ હાવાને લીધે એ સિક્કાઓને જમીનમાં દાટી રાખવામાં આવતા અને સંધરવામાં આવતા. પણ બુદ્ધુના સમય પહેલાં વિકાસ પામતા જતા બીજા પ્રદેશા સાથે શરૂ થયેલા વેપારને લીધે જુદાજુદા નગરેમાં વેપારીએ લેણદેણની પ્રથા પ્રમાણે વ્યવહાર
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
