Page Text
________________
રાતવહન વંશ
[ અષ્ટમ ખંડ
જે પ્રજા વસતી હોય તેને “આંધ' કહેવાય અને આંધ્ર લઈને કરવામાં આવ્યો દેખાય છે, પ્રજાનો દેશ તે અંધશ કહેવાય આ પ્રમાણે કદાચ બીજી રીતે વિચારતાં પણ તેમને અંધ્રપતિ તરીકે બનવા પામ્યું હોય.
કહી શકીએ તેમ નથી જ: અંધ્રપતિ એટલે અંધ આ બાબતમાં સાંપ્રદાયિક ગ્રંથો ઉપરાંત તે દેશનો રાજા; એટલે શબ્દાર્થ પ્રમાણે તે એમજ થયું પ્રજાના રાજાઓ પોતે જ પિતા માટે અથવા તે કે, તે વંશના રાજાના અધિકારમાં સર્વદા સંપ્રદેશ સમયના અન્ય રાજાઓ તેમને માટે, શું કહેવા માંગે જળવાઈ રહેલે જ હોવો જોઈએ; અને આંધ્રપતિ છે તે પણ આપણે તપાસવાનું રહે છે. આવી તપાસ શબ્દ વાપરનાર વિદ્વાનોની માન્યતા પ્રમાણે અંધ માટેના સાધનોમાં શિલાલેખો અને સિક્કાઓ જ દેશ તે તેને જ કહી શકાય છે કે જે પ્રદેશ કણા વિશેષ વિશ્વસનીય છે. આમના પિતાના શિલા- અને ગોદાવરી નદીના મુખ વચ્ચેનો દુઆબ બની લેખોમાં મુખ્યતયા નાસિક. નાનાપાટ, જનેર, રહ્યો છે. પરંતુ ઈતિહાસ આપણને શિખવી રહ્યો છે. કરી આદિના ગણી શકાય તેમજ અન્ય રાજવી- કે તે પ્રદેશઉપર તો, જેમ આ વંશના રાજાઓની
નામાં, ચક્રવર્તી ખારવેલનો હાથીગુંફાવાળો ગણાય. સત્તા એ સમયે જામી પડી હતી તેમ તેમના જ તેમજ સિક્કાઓમાં પણ તેમના પિતાના નામવાળા જીવનકાળમાં તેજ પ્રાંત ઉપર ચક્રવત ખારવેલ અને લેખી શકાય. આ સર્વ શિલાલેખો અને સિક્કાઓનો ચછર્વશી રૂદ્રદામન આદિની સત્તા પણ જમવા ઉકેલ યાંસુધી વર્તમાનકાળે જણાવે છે ત્યાં સુધી પામી હતી. તેથી અંધ્રપતિ એટલે અંધ્રદેશના કોઈમાં પણ અંધ કે તેને લગતું અધ, અપ્રત્યાઃ અધિપતિ જેવું વ્યાપક અર્થ બનાવતું કોઈ સંબોધન, કે આંધપતિ જેવું કંઈ પણ નામ અથવા વિશેષણ આ આંધ્રપ્રજાના રાજવીઓ માટે વાપરવું વ્યાજબી જોડવામાં આવ્યું હોય એમ દેખાતું નથી. તેમણે ગણી શકાય નહીં, બાકી આંધ્રપ્રાના રાજવી, એવો પિતે પિતા માટે તે શત, કે તેને જ મળતાં સાત ભાવ દર્શાવતું આંધ્રપતિ નામનું બિરૂદ તેમને લગાડઅને શતવહન કે શાતવાહન જેવાં તથા સાત કે વામાં અને તેમના વંશને આંધ્રવંશ કહેવામાં કાંઈજ સાતકરણિ૦ જેવાં જ બિરૂદ લગાડયાં છે. જ્યારે અયુક્ત ગણી શકાય નહીં. ખારવેલ જેવાએ તેમને માત્ર સાતકરણિના
ઉપરમાં જે આપણે જણાવ્યું કે આ વંશના નામથી જ સંબોધ્યા છે. મતલબ એ થઈ કે આ રાજાઓની રાહકુમતમાં પ્રદેશ સર્વદા રહ્યો વંશનો અંત, જે ઈ. સ.ના ત્રીજા સૈકાની મધ્યમાં નથી, તે માટે તેમને સર્વદા અને સર્વથા અંધ્રપતિ આવ્યો ગણાય છે ત્યાંસુધી તેમને કોઈ એ બંધ કહી શકાય તેમ નથીઃ તેવી જ રીતે તે પરિસ્થિતિમાં દેશના રાજા એટલે અંધ્રપતિ તરીકે અથવા તે રહેનાર એટલે કે અંધશ ઉપર આધિપત્ય ભોગવનાર અંબભત્યાર તરીકે વર્ણવ્યા જ નથી દેખાતા. તાત્પર્ય રાજા ખારવેલને કે ચકણર્વશી રૂદ્રદામનને અથવા એ થયો કે ઈ. સ. ના ત્રીજા સૈકાથી માંડીને મિ. તે તે કાળ પછી જે અન્ય રાજવંશીઓ તે મુલકના ધનસાંગ ઈ. સ. ના છઠ્ઠા સૈકાની આદિમાં જ્યારે સ્વામી બની બેઠા હતા તેમને કેઈને અંધ્રપતિ હિદના પ્રવાસે આવ્યો, તે બે વચ્ચેના લગભગ ત્રણ તરીકે, અથવા તેને જ લગતું નામ જોડી બતાવીને : વર્ષના ગાળામાં જ અંધ્રપતિ કે અંધભત્યાઃ (આંધ્રપતિ હાસકારોએ પણ સંધ્યા નથી જ. એટલે સ્પષ્ટ કે અપ્રત્યાઃ ) એ શબ્દ પ્રયોગ ગમે તે કારણે થાય છે કે પ્રદેશને અને આંધ્રપ્રજાને અસલના
(૯) આને લગતી વિશેષ હકીકત તે શબ્દોની વિચા- રણુ કરતી વખત જણાવાશે; ત્યાંથી જોઈ લેવી.
(૧૦) ૦૫રની ટીકા ન, ૯ જુઓ,
(૧૧) જુએ પુ. ૪ પૃ. ર૭૭માં હાથીગુફા લેખની સર્વ પક્તિઓનું અવતરણ; ખાસ કરીને પંડિત પાંચમી.
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
| SR No. | 034581 |
| Book Title | Prachin Bharat Varsh Bhag 05 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Tribhuvandas Laherchand Shah |
| Publisher | Jain Shwetambar Conference |
| Publication Year | 1941 |
| Total Pages | 436 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 25 MB |