Page Text
________________
૨૦૬ ]
રાણી બળથી તથા તેના પુત્ર-પત્રને પરિચય [ એકાદશમ ખંડ અને રાજા તરીકે જીવન ગાળ્યું છે, એમ તેના સિક્કા બળથીનો પુત્ર ગૌતમીપુત્ર શાતકરણિ હતો. તે બાદ ઉપરથી સિદ્ધ થાય છે. આ સર્વ હકીકતથી એટલું જ પાણી બળીને પત્ર વાસિષ્ઠપુત્ર શતકરણ થયે, જેને માનવું રહે છે કે આ પ્રમાણે અનેક અસંગત બનાવો બીજું નામ રાજા હાલ શાતવાહન હતું. એટલે દેખીતું પૂર્વથી ચાલી આવતી માન્યતાને બંધબેસતા કરી દેવાયા છે કે પોતાનો રાજા અતિ પરાક્રમી હાઈ, પૂર્વે થએલા છે. બાકી શતવહનવંશી ગૌતમીપુત્ર શાતકરણિએ શકારિ વિક્રમાદિત્યની સાથે તેની તુલના કરી શકાય ગુજરાતની ભૂમિ ઉપર લડાઈમાં શકપ્રજાને હરાવવામાં તે માટે, કવિએ તેને પણ વિક્રમાદિત્યના બિરૂદથી ભાગ લીધો હતો, તેમજ જે રાજા (શકારિ વિક્રમાદિત્ય) ઓળખાવ્યું છે. છતાંયે જેમ શબ્દ લખાયા છે, તેમ સાથે યુદ્ધમાં જોડાઈને શકેને તેણે હરાવ્યા શતવહનવંશી અન્ય વિક્રમાદિત્ય કહેવાના આશય હતા તે રાજા પોતે જ અવંતિપતિ બનવા પામ્યો હતો જે કવિનો હોય, તે તે પણ રાજા હાલના તરતના (જુઓ પૃ. ૪, પૃ. ૨૦ ઉપર વાયુપુરાણને ઉતારો) પૂર્વ જ એવા, આ મૈતમીપુત્ર શતકરણ નં. ૧૭ તેટલું સત્ય છે ખરું.
વાળાને જ લાગુ પાડી શકે તેમ છે. કેમકે તેણે શકારિ (૫) વળી આગળ જતાં લખે છે કે:-“આ વિક્રમાદિત્યને શક પ્રજાને હરાવવામાં મદદ કરી હતી શાતવઠાનકળમાં, એ પૂર્વે વિક્રમાદિત્યના બિરૂદવાળો એટલું જ નહીં. પણ જ્યારે તે શક પ્રજાનો રાજા કઈ પરાક્રમી રાજા થયેલ. એ ઉપરથી કવિ પિતાના સ્વતંત્ર યુદ્ધમાં તેની સાથે પાછળથી ઉતર્યો હતો ત્યારે શરા રાજાને વિક્રમાદિત્યના બિરૂદથી ઓળખાવે છે.”- પણ તેને હરાવીને મારી નાખ્યા હતા. ઉપરાંત અનેક તાત્પર્ય એ કે આ શુરા રાજાનું નામ તે વિક્રમાદિત્ય જીત મેળવી (જુઓ તેના વર્ણન), વિક્રમબળ અને નહોતું જ, પરંતુ તેની પૂર્વે એક વિક્રમાદિત્ય થઈ ગયો આદિત્યઃ સૂર્ય, બળમાં સૂર્ય સમાન એટલે મહાબળવાનની હતું, તેની તુલના કરી શકાય, માટે તે કવિએ પોતાના કટિમાં ગણાય તે પરાક્રમી, પિતાને પૂરવાર કરી રાજાને વિક્રમાદિત્યના નામથી ઓળખાવ્યો છે. બતાવ્યો છે. એટલે પ્રાચીન સમયે લેખકે અતિ
[ આપણું ટીપણ-અમરકોષકાર જેવી સમર્થ ઉત્સાહમાં આવી જઈ, સ્વપ્રશસિત ભૂપતિઓની સત્તાના આધારે (જુઓ પુ. ૪, પૃ. ૩૪, ટી. નં. ૧ તથા લાવાના અતિરેકમાં આવી જઈ, અતિશયોક્તિભર્યા પૃ. ૬૬ અને અન્ય પૂરાવા ઉપરથી) આપણે જણાવી ગયા શબ્દો જેમ વાપરી જતા હતા તેમ કવિ મહાશયે છીએ કે રાજ હાલ શતવહનને વિક્રમાદિત્યના નામે પણ વાપર્યા હોય તેમ બનવા જોગ છે. બેમાંથી ગમે ઓળખાવાયો છે; એટલે જ્યારે કવિએ પોતાના આ તે રીતે વિક્રમાદિત્યની સરખામણી કરી હોય, પણ રાજા હાલને વિક્રમાદિત્યને બિરૂદ આપ્યું છે ત્યારે એમ દરેક રીતે વસ્તુસ્થિતિ એક જ હકીકત પૂરવાર કરે પણ સિદ્ધ થઈ ગયું છે કે, રાજા હાલની પૂર્વે એક છે. આ અનુમાનને અમરકેષકારના શબ્દોથી સમઅન્ય વિક્રમાદિત્ય થઈ ગયો હતો. અને ખરી સ્થિતિ ર્થન મળે છે. પુ. ૪, પૃ. ૩૪, ટી. ૧૦માં Hala અને તે જ પ્રમાણે છે. જ્યારે બીજી બાજુ શિલાલેખ નં. Sudrak ને આપણે જે એક તરીકે ગણાવ્યા છે તેને ૭ તથા પૃ. ૨૦૫ના આપણા ટિપ્પણથી જાણી ચૂક્યા બદલે અમરકોષકારે લખ્યા પ્રમાણે, તે બે શબ્દની છીએ, કે રાણી બળશ્રીના પુત્ર ગૌતમીપુત્રે શકારિ વચ્ચેનું અલ્પવિરામ કાયમ રાખી, રાજા હાલની પૂર્વે થક વિક્રમાદિત્યને શક પ્રજાને હરાવવામાં ખૂબ અગત્યનો થયો ગણી, બન્ને રાજાને જુદા માનીએ, તે શક એટલે ભાગ લીધો હતો, તેમજ પુત્ર ગૌતમીપુત્રના મરણ બાદ ગતમીપુત્ર શાતકરણિને પણ વિક્રમાદિત્ય શબ્દ લાગશે. પત્ર વસિષ્ઠપુત્ર ગાદીએ આવ્યો હતો. એટલે આ કેમકે, જ, આ. હિરી. સે.નું કથન જેકે શકારિને બને કથનનું સમીકરણ કરતાં એમ સાર નીકળશે કે આશ્રયીને ત્યાં લખાયું છે છતાં થોડા ફેરફાર સાથે તે શકારિ વિક્રમાદિત્ય ગર્દભીલવંશી હો (જુઓ પુ. ૪, ગૌતમીપુત્ર શાતકરણને પણ લાગુ પડે છે જ. મતલબ તેનું વૃત્તાંત). તેના મદદગાર અને સમકાલીનપણે રાણી કે અમરકારે જણાવેલ રાજા હાલની પૂર્વે થયેલ
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
| SR No. | 034581 |
| Book Title | Prachin Bharat Varsh Bhag 05 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Tribhuvandas Laherchand Shah |
| Publisher | Jain Shwetambar Conference |
| Publication Year | 1941 |
| Total Pages | 436 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 25 MB |