Prachin Bharat Varsh Bhag 04

SR No.: 034580
Original Sutra Author: N/A
Author: Tribhuvandas Laherchand Shah
Publisher: Jain Shwetambar Conference
Publication Year: 1938
Total Pages: 476
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 59 MB

Page 274

૨૩૨ દિવંશના વિભાગે
[ દશમ ખંડ આપણે પુ. ૧માં ઉપરના જ ઠેકાણે કરી દીધો છે. દોરીને નીકળે છે ત્યારે કેઈના મનમાં કદાચ પ્રશ્ન આ બનાવને આપણે ચેદિવંશના પુનરૂદ્ધાર તરીકે ઉપજે કે, હાથીગુંફાના લેખમાં જે ૧૦૩ને આંક ગણાવીશું.
લખાયેલ છે તેને આ આંક સાથે કોઈ સંબંધ છે કે આ ઉપરથી સમજાશે કે ચેદિવંશના વહીવટના નહીં ? તે જણાવવાનું કે તેમ બનવા સંભવ નથીજ. ત્રણ વિભાગ પડી ગયા છે. (પહેલે) રાજા મેધવાહને કેમકે હાથીગુફાના લેખને કર્તા રાજા ખારવેલ છે. સ્થાપના કરી ત્યારથી તેનું મરણ નીપજયું અને રાજા તેને કાંઈ ખબર ન જ હોઈ શકે છે, તેના મરણ બાદ શ્રેણિકે મગધ સામ્રાજ્યમાં કલિંગને ભેળવી લીધા તેનો વંશ કેટલો વખત સુધી ચાલુ રહેવાનો છે, સિવાય ત્યાંસુધી એટલે ઈ. સ. પૂ. ૫૫૮થી ૫૩૭=૨૧ કે કોઈ જ્યોતિધરે ભવિષ્યવાણી કહી સંભળાવી હોય. વર્ષને; (બીજો) ઉપરના સમયથી માંડીને રાજા તેમ બનવા સંભવ નથી એટલે કહેવું પડશે કે ૧૦૩ના ક્ષેમરાજે સ્વતંત્ર બની પુનરૂદ્ધાર કર્યો ત્યાંસુધીનો આંક સાથે આ બીનાને પરપરમાં સંબંધ નથી જ. એટલે ઈ. સ. પૂ. ૫૩થી ૪૭૪૧=૬૩ વર્ષનો. અને ઉપરમાં નિર્દિષ્ટ થયા પ્રમાણે જેમ ચેદિવંશના (ત્રીજો) ક્ષેમરાજના પિતાના વંશને જે આપણે આ ત્રણ વિભાગ પાડી બતાવાય છે તેમ બીજી રીતે પણ પરિચ્છેદે જાણીશું કે ઈ. સ. પૂ. ૩૬૧માં ખતમ પાડી બતાવાય છે. વિદ્વાનોની કલ્પના આ પ્રમાણે થયો છે એટલે આ ત્રીજા વિભાગનો સમય ઈ.સ.પૂ. હોય એમ દેખાય છે. પરંતુ તે વાસ્તવિક નથી એમ ૪૭૪ થી ૩૬૧ સુધીના ૧૧૩ વર્ષને કહી શકાશે. તેની હકીકત જાણ્યા પછી વાચક પિતે જ સ્વયં અને ત્રણ વિભાગને એકંદર સમય ગણીએ તે સમજી શકશે. વાત એમ છે કે, હાથીગુફાને કર્તા ૨૧+૩+૧૩=૧૯૭ વર્ષને કહી શકાશે.
રાજા ખારવેલ પોતે, ઉપર જણાવેલ રાજા ક્ષેમરાજને આ પ્રકરણમાં આપણે આ ત્રીજા એટલે છેલા વંશજ છે એટલે કે આપણી ગણત્રીએ જેને ચેદિવિભાગને જ વૃત્તાંત લખવાનું છે. તેમાં આમ તે વંશને ત્રીજો વિભાગ ઠરાવાયો છે તેમાં થયેલ છે. પાંચ રાજા થયા છે પરંતુ ચોથા રાજાનું ઈ. સ. પૂ. તે વિભાગને વિદ્વાનોએ પ્રથમ વિભાગ લેખાવ્યો છે; ૨૭રમાં મરણ થતાં આખું સામ્રાજય તે સમયના જ્યારે બીજો વિભાગ ઈ. સ. ૨૪૯માં થયાનું અને મગધપતિ ચંદ્રગુપ્ત મૌર્યે પોતાના મુલકમાં ભેળવી ત્રીજે વિભાગ ઈ. સ.ની અગિયારમી સદીમાં થયાનું લીધું હતું. એટલે તે હિસાબે પુનર્જીવન પ્રાપ્ત કરેલ માને છે. પાછલા બેનો સંબંધ પ્રથમવાળાની સાથે ચેદિવંશના ત્રીજા વિભાગનું આયુષ્ય ઉપર જણાવેલ આ પ્રમાણે જોડી શકાય તેમ છે. ૧૧૩ વર્ષને બદલે ૧૦૩-૪નું જ અને સર્વ સમય રાજા ક્ષેમરાજવાળો વિભાગ, ઈ. સ. પૂ. ૩૭ર ૧૯૭ને બદલે ૧૮૭-૮ વર્ષને ગણી શકાશે. આ કહે કે ૩૬૧ કહે પણ તે સમયે બંધ થઈ ગયા હતા પ્રમાણે જયારે ૧૦૩ને આંક આ વંશની આયુષ્ય અને ચેદિદેશ મગધને તાબે ચાલ્યો ગયો હતો એટલું
(6) મહારાજ ક્ષેમરાજને સમય શી રીતે આ હદે (૭) આપણી ગણત્રી સાચી છે તેની ખાત્રી માટે કરાવ્યો છે (કેમકે વિધાનાએ તો ઈ. સ. ૫. ની બીજી હાથીણું કાનું વર્ણન જુઓ. રાજા ખાવેલ પોતે જ કહે છે સદી ઠરાવી છે, તેની ઘડીક સૂચના પુ. ૧માં ચેદિ વંશની કે, તે ત્રીજી શાખામાં પોતે થયો છે (ધ્યાન રાખવું કે ત્રીજી હકીકત લખતાં કરી ગયો છે. વિશેષ ચર્ચા આ ખંડમાં શાખા છે, નહીં કે ત્રીજો પુરૂષ છે) જુએ પંક્તિ ત્રીજી. આગળ ઉપર ખારવેલના વૃત્તાતે કરવાની છે.
(૮) અહી ચેદિદેશ નામ લખ્યું છે. કલિંગદેશ નથી અત્રે એટલું જણાવી શકીએ કે હાથીગુફામાં જે લખ્યું. કારણ કે વૃત્તાંત ચાલે છે દિવંશના વિભાગનું ૧૦૩નો આંક છે તે ઉપર આ આખીએ ચર્ચાન મળ એટલે ચેદિદેશ ઉપર ભોગવતા હકમતવાળાનું; પછી તે અવલંબેલું છે,
કલિંગપતિ હોય કે મગધપતિ હોય તે આપણે જોવાનું નથી.
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat