________________
દ્વિતીય પરિછેદ ]
ધર્મ વિશે Kanishka was as great a figure as છે કે, ભલે ધર્મસભા મળી હતી અને જેમાં જે જે Asoka, but unfortunately no early કામ થયું છે તે પણ સર્વ સાચી વાત છે, તેમાં શંકા historian mentions him and his date નથી જ. પરંતુ તેથી એમ સિદ્ધ થતું નથી કે તે is very much disputed=બૌદ્ધધમઓ ને (તે) સભાને બેલાવનાર કે તે સાથે કોઈ પ્રકારે સંબંધ કનિષ્ક, અશકના જેટલું જ પ્રભાવિક પુરૂષ હતે. ધરાવનાર આ કુશનવંશી કનિષ્ક જ હતા. વળી આ પરંતુ કમભાગે પૂર્વના કેઈ ઇતિહાસ લેખકે તેનું પ્રમાણે પિતે જે અભિપ્રાય રજુ કરે છે તેનું કારણ નામ જણાવ્યું નથી. વળી તેને સમય ઘણે શંકા- જણાવતાં કહે છે કે, પરમાર્થ જે પ્રાચીનમાં સ્પદ ગણાય છે” એટલે તેમનું કહેવું એમ છે કે, પ્રાચીન અને પહેલા નંબરે વિશ્વાસ મૂકી શકાય તે અશોકના જેટલો જ પ્રભાવ-ફાળો–-બૌદ્ધધર્મની પુરૂષ તે રાજા કનિષ્કના નામને ઉચ્ચાર સરખે પણ કીર્તિ વધારવામાં ભલે કનિષ્કનો હશે, પરંતુ કાઈ કરતો નથી. એટલે કે જે કનિષ્કનું નામ કોઈ પ્રકારે પ્રાચીન લેખકેએ તેના નામ વિશે નેંધ કરી તેમના ઉિચિત દરજે પણ તેમાં જોડાયું હતું તે તે વિશેની જોવામાં આવી નથી. છતાં બનવા જોગ છે કે કનિષ્કને નેધ તે કર્યા વિના રહેત ખરો? મતલબ એ થઈ કે, સમય જે ચોક્કસ રીતે જણાયો નથી તે કદાચ તેના બીજી બધી વાત ખરી, પરંતુ બૌદ્ધ ધર્મસભા સાથે કારણ (કનિષ્કનું નામ જે માલુમ પડતું નથી તે બાબતનું) કનિષ્કનું નામ કઈ રીતે જોડાયું નથી જ. એટલે કે રાજા રૂપ પણ હોય. મતલબ કે પિતાની માન્યતા છે કનિષ્ક બૌદ્ધધમ નથી એ નકારાત્મક પુરાવો રજુ અમુક પ્રકારે બંધાઈ ગઈ છે જ; પરંતુ કેઈ શંકા થયો. તેમ બીજી બાજુ પેશાવર જીલ્લામાં આવેલ ઉઠાવે તેના કરતાં પોતે જ તેના મનનું સમાધાન શહીજી કી ઘેરી ગામેથી મળી આવેલ પેટી ઉપરના કરવા માટે પ્રત્યુત્તરે ખુલાસારૂપે પાછું જણાવે છે ચિત્ર વિશે તેમણે જે લખ્યું છે તેમાંથી હકારાત્મક કે9 ” It must be remembered how- આધાર મળતું હોય એમ જણાય છે. તે વાકય આ ever that, while there is no doubt પ્રમાણે છે. “ Kanishka, standing between about the existence of the Buddhist the sun and the moon=સૂર્ય અને ચંદ્રની વચ્ચે Council and the work it did, Kanish કનિષ્ક ઉભો છે” એટલે કે તે પેટી ઉપર રાજા ka's connection with it is not absolu- કનિષ્કનું ચિત્ર છે અને તેની એક પડખે સૂર્ય અને tely certain. Parmarth, for example, બીજે પડખે ચંદ્રની નિશાનીઓની કતરેલી છે. આપણે who is the earliest and perhaps the સિક્કાચિત્રના અભ્યાસથી હવે જાણીતા થયા છીએ most reliable authority does not કે, વિદ્વાને તે ચિતને star and Crescent તરીકે mention Kanishka etc. છતાં યાદ રાખવાનું સંબોધે છે અને તેને ચઠણુવંશવાળાઓ પિતાના છે કે, બૌદ્ધ ધર્મસભાના અધિવેશન વિશે તથા તેમાં સિક્કા ઉપર હમેશાં કાતરાવતા રહ્યા છે. આ નિશાની થયેલ કાર્ય વિશે, જો કે કેઈ જાતને સંશય નથી જ જૈનધર્મનું ઘાતક ગણાય છે જે હકીકત પુ. ૨ સિચિત્ર પરંતુ તેથી તે સાથે કનિષ્કને સંબંધ કાંઈ ચોક્કસ નં. ૪૨ માં તથા પુ. ૩ સિક્કાચિત્ર નં. ૧૦૨ માં થતું નથી જ. (કેમકે) દાખલા તરીકે, પરમાર્થ, જે વિગતવાર સમજાવવામાં આવી છે. તેમજ આગળને એકદમ પ્રાચીન અને સાથે સાથે અતિ વિશ્વસનીય તૃતિય પરિચ્છેદ જે, ચ9ણવંશના વર્ણન માટે જ ખાસ આધાર રૂપ ગણાય છે, તે તો કનિષ્કનું નામ ઉચ્ચારતે રોકયો છે તેમાં પણ તેની સમજૂતિ આપવામાં આવી છે. પણ નથી ઈ. ઈ.” તેમના કહેવાનું તાત્પર્ય એમ આ પ્રમાણે--નકાર તથા હકારમાં નેધાતા
(૬૭) જુએ મજફર પુસ્તક ૫, ૭,
(૬૮) મજાર પુસ્તક પૂ. ૭
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com