________________
કારણ છઠું
દ્રવ્યાનુયોગ વ્યાનુગમાં દ્રવ્યનું અને તરવાનું, આત્માના દવ્યગુણપર્યાયનું કથન કરેલું છે. દ્રવ્યાનુગ નિશ્ચયનયને જ અનુસરે છે. તેમાં ઉપચારથી કથન નથી થતું. સુખદુઃખનું જે યથાર્થ કારણ છે એ જ બતાવવામાં આવે છે.
આત્મા પોતાના ભાવથી જ સુખી કે દુઃખી થાય છે. અરિહંત દેવ નિર્મથ ગુરુ તથા સલ્લાસ્ત્ર કોઈ પર–જીવ ઉપર ઉપકાર કરી શકતું નથી એ કથન દ્રવ્યાનુયોગનું જ છે.
દ્રવ્યાનુયોગ ફક્ત પરિણામિક ભાવને જ માને છે. જે જીવને દવ્યાનુગનું જ્ઞાન નથી તે છવ પિતાનું કલ્યાણ કરી શકતો નથી.
ઉપર પ્રમાણે દિગંબર અનુયોગોનું બહુ ટૂંકામાં મેં વર્ણન આપ્યું છે. તે ઉપરથી જોઈ શકાશે કે પહેલાં તો તેમના નામને કમ ઉલટો છે. છે. અનુગમાં દ્રવ્યાનુગ પહેલે અને કથાનુયોગ છેલ્લે છે ત્યારે દિગંબમાં કથાનુગ પહેલે છે અને દ્રવ્યાનુયોગ છેલ્લે છે.
પરંતુ બીજે મે ફરક એ છે કે શ્વેતાંબરમાં ચરણકરણનુયોગ એ એક જ યોગ છે, તેના દિગંબરેએ બે ભાગ કરી નાખ્યા છે–(૧) કરણનુગ અને (૨) ચરણનુગ. કરણનગ ભાવપ્રધાન છે ત્યારે ચરણનુગ ક્રિયાપ્રધાન છે. વેતાંબરમાં ગણિતાનુગ અલગ છે ત્યારે દિગંબરેએ ગણિતાનુયોગને કરણનુગમાં ભેળવી દીધું છે.
તકવાદ
સૂત્રોના અર્થમાં મતભેદનું પાંચમું કારણ તર્કવાદ છે, સત્રના નિરૂપણમાં જે હેતુ હોય, સત્રનું જે હાઈ હોય તેને ઉવેખીને નવી
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
