________________
પ્રકરણ છવું
તેરા અનુયોગનું ઘણું વિતત- વર્ણમ છે દિમાં પણ ચાર અનુ મનાય છે જા. પરંતુ તેમવા નામમાં અને તેથી તેના વિમાં પણ છેડે ફરક છે..
સિંબર શાસ્ત્રના અને દિગંબરે શાસોના ચાર અનુયોગો આ પ્રમાણે માને છે–
(૧) પ્રથમાનુગ એટલે કથાનુયોગ અથવા ચરિતાનુય. (૨) કરણાનુયોગ (૩) ચરણાનુગ અને (૪) દ્રવ્યાનુયોગ.
પ્રથમાનુગ–મંદબુદ્ધિવાળાને કથા, વાર્તા, ચરિત્રોથી સામાન્ય ધર્મનું જ્ઞાન આપી શકાય છે. તેથી કથાનુયોગને પહેલે મૂકે છે એટલે કે કથાને પ્રથમાનુગ કહેલ છે.
કથાનુગમાં સંસારની વિચિત્રતા, પુણ્ય પાપનાં ફળ ઇત્યાદિ મહા પુરુષોનાં ચરિત્રોઠારા નિરૂપણ કરી ને ધર્મમાં લાવવાનો પ્રયાસ છે.
કરણનુગ–કરણનુગ ભાવને માને છે. જીવ પહેલાં ભાવ કરે છે અને પછી તે પ્રમાણે યિા–વર્તન કરે છે. તેથી પ્રથમાનુગ પછી પહેલ કરણનુગ મૂકયો છે.
તીર્થકર ભગવાને કેવળજ્ઞાનમાં જેમ જાણ્યું તેમ કરણાનુયોગમાં વ્યાખ્યાનથી યથાર્થ પદાર્થ જણાવવાનું મુખ્ય પ્રયોજન છે, પણ તેમાં આચરણ કરાવવાની મુખ્યતા નથી.
કર્મપ્રકૃતિઓનું વર્ણન, કર્મફળ ભોગવવાના સ્થાનનું વર્ણન, જીની તથા કમની વિશેષતા, ગુણસ્થાન, માણા, ત્રણ લોકમાં સ્વર્ગ નરક આદિનું વર્ણન વગેરે વર્ણનેથી જીવને સમજણ આપી તેને ધર્મમાં લાવવાને આ અનુયોગને પ્રયત્ન છે.
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
