________________
ઉત્કૃષ્ટ આઠ વર્ષ અને ગર્ભસ્થ મનુષ્ય જઘન્ય અંતર્મુહૂર્ત અને ઉત્કૃષ્ટ બાર વર્ષ પર્યંત રહી શકે છે.
કાયભવસ્થ : માતાના ઉદરમાં રહેલા ગર્ભનું જે શરીર છે તેને કાય કહે છે. તે કાયરૂપ શરીરમાં જ જે ભવ [જન્મ] થાય તેને કાયભવસ્થ કહે છે અર્થાત્ કોઈ જીવ માતાના ઉદરમાં ગર્ભરૂપે આવીને, તે શરીરમાં બાર વર્ષ રહીને મરી જાય અને ફરી તે જ માતાના શરીરમાં નવા શુક્ર-શોણિતથી ઉત્પન્ન થઈને બાર વર્ષ રહે. આ રીતે એક જીવ બે ભવ કરીને ઉત્કૃષ્ટ ૨૪ વર્ષ સુધી 'કાયભવસ્થ' રૂપે રહી શકે છે.
ગર્ભજ જીવ શુક્ર-શોણિતથી જ ઉત્પન્ન થાય છે, તેથી કાયભવસ્થ જીવ પણ તે જ રીતે ઉત્પન્ન થાય છે. તે બીજી વાર ઉત્પન્ન થનારો જીવ પોતાના મૃત શરીરમાં ઉત્પન્ન થતો નથી. તેને નવુ શુક્ર-શોણિત ગ્રહણ કરીને નવુ શરીર બનાવવું પડે છે. તેથી 'કાયભવસ્થ'નો અર્થ છે 'તે જ માતાના ગર્ભ સ્થાનમાં બીજો ભવ કરવો.'
યોનિભૂત બીજની કાલસ્થિતિ : મનુષ્ય અથવા તિર્યંચ પંચેન્દ્રિયનું, મનુષ્ય સ્ત્રી અથવા તિર્યંચાણીની યોનિમાં ગયેલું વીર્ય બાર મુહૂર્ત પર્યંત યોનિભૂત રહે છે અર્થાત્ તે વીર્યમાં બાર મુહૂર્ત પર્યંત સંતાનોત્પાદક શક્તિ રહે છે.
એક ભવમાં માતા પિતા, પુત્રની સંખ્યા :
પ્રશ્ન- એક જીવ એક ભવમાં કેટલા જીવોનો પુત્ર થઇ શકે છે અને એક જીવના એક ભવમાં કેટલા સંતાન થઇ શકે છે?
ઉત્તર- જઘન્ય એક, બે અથવા ત્રણ જીવ અને ઉત્કૃષ્ટ અનેક લાખ (લાખો) જીવ પુત્ર રૂપે ઉત્પન્ન થઈ શકે છે.
પ્રશ્ન- તેનું શું કારણ છે કે ઉત્કૃષ્ટ લાખો જીવો પુત્રરૂપે ઉત્પન્ન થાય છે ? ઉત્તર- મનુષ્ય અથવા તિર્યંચનું વીર્ય બાર મુહૂર્ત પર્યંત સંતાનોત્પાદક શક્તિ
૮૧
