________________
સમુદ્દાત વર્ણન :
સમુદ્દાત : (૧) વિશેષ પરિસ્થિતિમાં પોતાના આત્મપ્રદેશોનું બહાર
પ્રક્ષેપણ કરવું તે ક્રિયાને સમુદ્દાત કહે છે અથવા (ર) સમ = એકી સાથે, ઉદ્ ઉત્કૃષ્ટપણે, ઘાત કર્મોનો ઘાત. જે ક્રિયામાં એકી સાથે ઉત્કૃષ્ટપણે કર્મોનો
ઘાત–નિર્જરા થાય તે ક્રિયાને સમુદ્દાત કહે છે.
=
શતક - ૨: ઉદ્દેશક . ૨
—
સમુદ્ધાત
=
આત્મા સમુદ્દાત શા માટે કરે છે? જેમ કોઈ પક્ષીની પાંખો પર અત્યંત ધૂળ છવાઈ ગઈ હોય ત્યારે તે પક્ષી પોતાની પાંખ ફેલાવી [ફફડાવી] ને તેના પર છવાયેલી ધૂળને ખંખેરી નાંખે છે તેમ આત્મા પણ બદ્ધ કર્મના અણુઓને ખંખેરવા માટે સમુદ્દાત નામની ક્રિયા કરે છે. આત્મા અસંખ્ય પ્રદેશી હોવા છતાં પણ નામકર્મના ઉદયથી પ્રાપ્ત થયેલું તેનું શરીર પરિમિત હોય છે. આત્મપ્રદેશોમાં સંકોચવિસ્તારનો ગુણ હોવાથી આત્મપ્રદેશો પોતાને મળેલા શરીર અનુસાર વ્યાપ્ત થઈ શકે છે. તેમ છતાં કેટલીક વાર, કેટલાક કારણોથી આત્મા પોતાના પ્રદેશોને શરીરની બહાર ફેલાવે છે અને પાછા સંકોચી લે છે. આ ક્રિયાને જ જૈન પરિભાષામાં સમુદ્દાત કહે છે. સમુદ્દાત સાત છે, તેનું સ્વરૂપ આ પ્રમાણે છે–
(૧) વેદના સમુદ્દાત : વેદનાના નિમિત્તે જે સમુદ્ઘાત થાય તેને વેદના સમુદ્દાત કહે છે. તે અશાતાવેદનીય કર્મજન્ય છે. તાત્પર્ય એ છે કે જ્યારે જીવ વેદનાથી અત્યંત પીડિત થાય ત્યારે તે અનંતાનંત[અશાતાવેદનીય] કર્મ સ્કંધોથી વ્યાપ્ત પોતાના આત્મપ્રદેશોને શરીરની બહારના ભાગમાં ફેલાવે છે, તે મુખ, ઉદર આદિ પોલાણને તથા કાન અને ખંભાની વચ્ચેના અંતરાલોને
૭૬
