________________
શતક – ૧: ઉદ્દેશક – ૭
નૈરયિક
અહીં એક જીવ, અનેક જીવ, એવં નૈરયિકથી વૈમાનિક પર્યંતના ર૪ દંડકોની અપેક્ષાએ વિગ્રહગતિ અને અવિગ્રહગતિ સંબંધિત પ્રશ્નોત્તર છે. તેમાં વિગ્રહ ગતિનો અર્થ છે વાટે વહેતા જીવ અને અવિગ્રહ ગતિનો અર્થ છે કોઈ પણ ગતિમાં સ્થાન સ્થિત જીવ.
અન્ય રીતે વિગ્રહગતિ : (૧) વિગ્રહનો અર્થ વક્ર અથવા વળાંક, જીવ જ્યારે એક ગતિનું આયુષ્ય સમાપ્ત કરી, શરીર છોડી, અન્ય ગતિમાં નવું શરીર ધારણ કરવા માટે જાય છે, ત્યારે જો તેનું ઉત્પત્તિ સ્થાન વળાંક લઈને જ પહોંચી શકાય તેવું હોય, તો જીવ એક, બે કે કદાચિત ત્રણ વળાંક લઈને ઉત્પત્તિ સ્થાનમાં પહોંચે છે. (ર) વાટે વહેતો જીવ આકાશ શ્રેણી અનુસાર ગતિ કરે છે. લોકમાં આકાશ શ્રેણીઓ તાણા-વાણાની જેમ છે. જીવનું ઉત્પત્તિ સ્થાન જો સમ શ્રેણી પર ન હોય, તો જીવ વળાંક લઈ ઉત્પત્તિ સ્થાને પહોંચે છે. તેની આ વળાંકવાળી ગતિ અથવા વક્રગતિને વિગ્રહગતિ કહે છે.
અવિગ્રહગતિ : અવિગ્રહગતિ-વળાંક વિનાની ગતિ. જે જીવનું ઉત્પત્તિ સ્થાન અત્યંત સરળ-સીધું સમ શ્રેણી પર હોય, તો તે જીવને વળાંક લેવો પડતો નથી. તે જીવ સીધો જ ઉત્પત્તિ સ્થાનમાં પહોંચી જાય છે. તેને અવિગ્રહગતિ અથવા જુગતિ કહે છે. વિગ્રહગતિ સમાપન્નનો અર્થ વાટે વહેતી અવસ્થા અને અગ્રિગતિ સમાપન્નનો અર્થ કોઈ પણ ગતિમાં સ્થિત અવસ્થા. આ એક જ અર્થ અહીં અપેક્ષિત છે. અનેક જીવોની અપેક્ષાએ : જીવ અનંત છે. તેથી પ્રતિ સમય અનેક જીવ
૫૧
