________________
વગેરેની મર્યાદા અનુસાર કર્મ વિપરિણામ પામે છે.
નાયમેય...સુયમેચમરયા: જીવ કઈ વેદનાથી ક્યું કર્મ વેદશે તે અરિહંતોને જ્ઞાત છે, સ્મૃત છે. અરિહંત ભગવાન સર્વજ્ઞ છે, તેથી લોકાલોકના ભાવો તેને પ્રત્યક્ષ જ છે. તેમને કોઈ પણ વિષયમાં સ્મૃતિ કે ચિંતનની આવશ્યકતા નથી. પ્રયુક્ત 'ઋત' પદ ચિંતન અર્થમાં નથી. અરિહંતના જ્ઞાન સાથે સ્મરણનું અવ્યભિચારપણે સાદ્રશ્ય છે, તે દર્શાવવા આ પદ પ્રયુક્ત થયું
નનતંબાવયાતિઃ દેશ, કાળ આદિ મર્યાદા અનુસાર જે કર્મ. જે રૂપે ભોગવવાનું ભગવાને જાણ્યું હોય તે કર્મ તે રૂપે પરિણત થાય છે.
આ કથન નિયતિ પણ સ્વીકારે છે. આ રીતે જૈનદર્શનના પ્રત્યેક સિદ્ધાંત અનેકાંતિક સિદ્ધ થાય છે. તેમજ પ્રત્યેક કાર્યની સિદ્ધિ માટે જૈનદર્શન કાળ, સ્વભાવ, નિયતિ, પૂર્વકૃત કર્મ અને પુરૂષાર્થ પાંચ સમવાયનો સ્વીકાર કરે છે. કર્મમાં થનારૂ પરિવર્તન કે ક્ષય વગેરે નિયત છે. તેમ છતાં પરિવર્તન કે નાશ કરવો તે નિયતિને આધીન નથી; તે પુરૂષાર્થને આધીન છે. આ રીતે આ સૂત્રમાં પુરૂષાર્થ અને નિયતિનો સમન્વય છે અર્થાત્ પુરૂષાર્થથી કેટલાક કર્મમાં પરિવર્તન થાય છે અને તે પરિવર્તન અને પુરૂષાર્થ સર્વજ્ઞના જ્ઞાનમાં જણાય છે.
પુગલ સ્કંધ અને જીવની વૈકાલિક શાશ્વતતા :
જીવ અને પુદગલ સૈકાલિક છે. આ સૈકાલિકતા અનંત અતીત અને અનંત અનાગતકાલ સાથે સંબંધિત છે, તે પ્રાતઃકાલે હતો. મધ્યાહે છે અને સાંજે હશે.' આ પણ વૈકાલિકતા છે. પરંતુ અહીં તે વિવક્ષિત નથી. તેથી અહીં અતીત અને અનાગતકાલ સાથે અનંત શબ્દનો પ્રયોગ છે. દ્રવ્ય વૈકાલિક શાશ્વત છે. તેની પર્યાય અલ્પકાલિક અથવા દીર્ઘકાલિક પણ પ્રતીત થઈ શકે છે પરંતુ અનંતકાલિક નથી. તેથી જ દ્રવ્ય નિરપેક્ષ સત્ય છે અને પર્યાય સાપેક્ષ સત્ય
