________________
શતક-૭ : ઉદ્દેશક-૭
અણગાર
અહીં કામ, ભોગ, તેના પ્રકાર, ર૪ દંડકના જીવોમાં તેનું અસ્તિત્વ અને તેના અલ્પ બહુત્વનું કથન છે.
કામ: કામ શબ્દના અનેક અર્થ થાય છે- કામના, અભિલાષા, ઈચ્છા વગેરે. આ પ્રસંગમાં શ્રોતેન્દ્રિય અને ચક્ષુરિન્દ્રિયના વિષયભૂત શબ્દ અને રૂપને કામ તરીકે ગ્રહણ કર્યા છે.
જે ઈન્દ્રિય દ્વારા ગ્રહણ થતાં પુદ્ગલોનું શરીરરૂપે પરિણમન થતું નથી પરંતુ તેના દ્વારા કેવળ કામનાની (અભિલાષાની) પૂર્તિ થાય છે તેને કામ કહે છે. જેમ કે કાન સાથે શબ્દનો સ્પર્શ માત્ર થાય અને શબ્દ સંભળાય છે, આંખ રૂપનો સ્પર્શ કર્યા વિના જ દૂરથી રૂપને ગ્રહણ કરે છે તેથી શબ્દ અને રૂપના ગ્રહણ કરેલા પુદુ ગલો શરીરરૂપે પરિણત થતા નથી, તેનાથી માત્ર ઈચ્છા પૂર્તિ થાય છે.
ભોગ: જે ઈન્દ્રિય દ્વારા ગ્રહણ થતાં પુદગલોનું શરીરરૂપે પરિણમન થાય તેને ભોગ કહે છે. યથા- ધ્રાણેન્દ્રિય, જિહેન્દ્રિય અને સ્પર્શેન્દ્રિય દ્વારા ગંધ, રસ અને સ્પર્શના પુગલો ગ્રહણ થાય અને તે શરીર દ્વારા ભોગવાય છે, શરીરરૂપે પરિણમન પામે છે. તેથી તેને ભોગ કહેવાય છે.
કામ અને ભોગરૂપ પદાર્થ સચિત્ત કે અચિત્ત, રૂપી કે અરૂપી અને જીવરૂપઅજીવરૂપ બંને હોય છે.
ર૪ દંડકમાં પાંચ સ્થાવર, બેઈન્દ્રિય અને તેઈન્દ્રિય જીવો માત્ર ભોગી છે; તેઓને આંખ અને કાન હોતા નથી. શેષ સર્વ દંડકના જીવો કામી અને ભોગી બને છે. ભોગી અને ક્ષીણભોગી: દેવલોકમાં જનારા છદ્મસ્થ મનુષ્ય અને
૨૦૫
