________________
શતક-૭ : ઉદ્દેશક-૫
પક્ષી
યોનિસંગ્રહ, લેયા, દ્રષ્ટિ, જ્ઞાન, યોગ, ઉપયોગ, ઉપપાત, સ્થિતિ, સમુઘાત, ચ્યવન અને જાતિકુલના પ્રકાર - આ અગિયાર દ્વારોથી ખેચરાદિ તિર્યંચોના યોનિ સંગ્રહ છે.
ખેચર પંચેન્દ્રિય જીવોના યોનિ સંગ્રહના પ્રકાર : ઉત્પત્તિના હેતુને યોનિ કહે છે અથવા ઉત્પત્તિ સ્થાનને યોનિ કહે છે. અનેકનું કથન એક શબ્દ દ્વારા કરાય તેને સંગ્રહ કરે છે; ખેચર તિર્યંચ પંચેન્દ્રિય અનેક હોવા છતાં પણ ત્રણ પ્રકારના યોનિ સંગ્રહ દ્વારા તેનું કથન કરાય છે. અંડજ : ઈંડાથી ઉત્પન્ન થનારા મોર, કબૂતર, હંસાદિ. પોતજ : જરાય વિના જ ચર્મથી આવૃત્ત કોથળી સહિત ઉત્પન્ન થાય તેને પોતજ કહે છે. વાગળું ચામાચિડિયું આદિ.
સંમૂર્છાિમ: માતા-પિતાના સંયોગ વિના ઉત્પન્ન થનારા જીવ. અંડજ, પોતજમાં ત્રણે વેદ હોય છે. સંમૂર્છાિમમાં એક નપુંસક વેદ જ હોય છે. ખેચર તિર્યંચ પંચેન્દ્રિયને લેશ્યા-૬, દ્રષ્ટિ-૩, જ્ઞાન-૩, અજ્ઞાન–૩, યોગ-૩, ઉપયોગ-ર પ્રાપ્ત થાય છે. સામાન્યતઃ તે ચારે ગતિમાંથી આવે છે અને ચારે ગતિઓમાં જાય છે. તેની સ્થિતિ જઘન્ય અંતઃમુહૂર્ત અને ઉત્કૃષ્ટ પલ્યોપમનો અસંખ્યાતમો ભાગ છે. તેમાં આહારક અને કેવળી સમુઘાત છોડીને પાંચ સમુઘાત હોય છે. તેની બાર લાખ કુલકોટી (જીવોના કુલરૂપ વિભાગ) છે. તે પ્રકરણનું અંતિમ સૂત્ર વિજય, વૈજયંત, જયંત અને અપરાજિત વિમાનનું છે. તે ચારેય વિમાનનો વિસ્તાર એટલો મોટો છે કે જો કોઈ દેવ ૮,૫૦,૭૪૦ – ૧૮/૬૦ (આઠ લાખ પચાસ હજાર સાતસો ચાલીસ સાધિક) યોજનાનું એક
૧૯૮
