________________
અપકાય હોય ત્યાં વનસ્પતિકાય પણ હોય છે. પાંચમા દેવલોકથી ઉપરના દેવલોક વાયુ પ્રતિષ્ઠિત છે. તેથી ત્યાં અપકાય કે વનસ્પતિકાયનો સભાવ નથી. પરંતુ બાર દેવલોક સુધીમાં વાવડી વગેરે જલસ્થાનો હોય છે તેથી ત્યાં અપકાય અને વનસ્પતિકાયનો સદ્ભાવ હોય છે અને વાયુ તો સર્વત્ર છે.
જીવોના આયુષ્ય બંધના પ્રકાર: અહીં આયુષ્ય સાથે છ બોલને નિધત્ત અને નિકાચિત કરવારૂપ ૬૪૨ = ૧ર પ્રકારની અવસ્થાની વિચારણા છે.
જીવ જ્યારે આયુષ્યનો બંધ કરે ત્યારે સત્તાગત (પૂર્વે બંધાયેલી) પાંચ જાતિ અને ચાર ગતિ વગેરે નામકર્મમાંથી આયુષ્યને અનુરૂપ ગતિ, જાતિ વગેરે આયુષ્ય સાથે સંયોજિત કરે છે, નિબદ્ધિત કરે છે. જેમ નરકાયુનો બંધ થતો હોય ત્યારે તેની સાથે સત્તામાં રહેલી ચાર ગતિ, પાંચ જાતિમાંથી નરકગતિ, પંચેન્દ્રિય જાતિ આદિ આયુષ્ય સાથે જોડાઈ જાય છે. નિધત્ત : બે પ્રકારે અર્થ થાય છે યથા– (૧) નિધત્ત નિષિતં શિg if તં ચૈઃ | નિધત્ત એટલે નિષિક્ત, વિશેષ પ્રકારનો બંધ. (ર) નિદ્યત્ત નિષેવાક્ય વર્મ પુદ્ગલીનાં પ્રતિસમયમનુમાવનાર્થરનેતિ | નિધત્ત એટલે નિષેક રચના. કર્મને પ્રતિ સમયે ઉદયમાં આવવા માટે વિશેષ રીતે સ્થાપિત કરાય તેને નિધત્ત કહે છે. અહીં આયુષ્ય સાથે વિશિષ્ટ પ્રકારના બંધ (જોડાણ-ગોઠવણી) માટે નિધત્ત શબ્દ પ્રયુક્ત થયો છે.
તાત્પર્ય એ છે કે કર્મોની જે ગોઠવણી કરાય તેને નિષેક-નિધત્ત કહે છે અને તે ગોઠવણી આયુષ્ય કર્મ સાથે કરાય તેને નિધત્તાયુ કહેવાય છે. નિષિક્ત અને નિધત્ત બંને પર્યાય શબ્દ છે તેમ છતાં વર્તમાનમાં બંધાતા કર્મની ગોઠવણીને નિષેક કહે છે અને પૂર્વબદ્ધ કર્મની આયુષ્ય બંધ સમયે ગોઠવણીને નિધત્ત કહે છે.
નિયુક્ત : બે પ્રકારે અર્થ થાય છે- (૧) નિયુક્ત નિતર યુક્ત સંવપ્ન નિવરિતં હૈ. | સ્પષ્ટ રીતે ભોગવ્યા પછી જ છૂટી શકે તેવી કર્મબંધની અતિ દ્રઢતમ અવસ્થાને નિકાચિત-નિયુક્ત કહે છે. (ર) નિયુક્ત વેવન વા |
૧૬૭
