________________
શતક – ૫: ઉદ્દેશક – ૨
અનિલ
અહીં ચાર પ્રકારના વાયુનું અસ્તિત્વ દર્શાવતાં સમજાવ્યું છે કે તે ચારે વાયુ ચારે દિશા અને ચારે વિદિશામાંથી કોઈ પણ દિશા વિદિશામાં વહી શકે છે. તે ચારે પ્રકારના વાયુને કોઈ પ્રતિબંધ નથી. એક જ દિશામાં અનેક પ્રકારના વાયુઓ પણ વાય શકે છે. પૂર્વ આદિ દિશાઓ ઘણી લાંબી અને વિસ્તૃત છે તેના ભિન્ન-ભિન્ન વિભાગમાં ભિન્ન-ભિન્ન વાયુ વહે તે શક્ય છે પરંતુ એક દિશાના એક વિભાગ (ક્ષેત્રમાં બે વિરોધી વાયુનું એટલે મંદવાયુ અને મહાવાયુનું અસ્તિત્વ શક્ય નથી અર્થાત મંદવાયુ વાતો હોય ત્યારે તે જ ક્ષેત્રમાં મહાવાયુ વાતો નથી. (૧) ઈષપુરોવાતઃ ઓસ આદિની સ્નિગ્ધતા-ભેજયુક્ત વાયુને ઈષ-પુરોવાત (પરવાયુ) કહે છે. (ર) પથ્યવાત : વનસ્પતિ આદિને માટે લાભદાયક અને હિતકર વાયુને પથ્યવાત કહે છે. (૩) મંદવાત : મંદ ગતિએ વહેતા વાયુને મંદવાત કહે છે. () મહાવાત તીવ્ર ગતિથી વહેતા વાયુને મહાવાત કહે છે.
પુર્વાભાવ પુણવM ચોખા અને અડદ પૂર્વાવસ્થાની અપેક્ષાએ વનસ્પતિરૂપ છે. મદિરામાં બે જાતિના પદાર્થ છે. ઠોસ પદાર્થ અને પ્રવાહી પદાર્થ. ગોળ આદિ ઠોસ પદાર્થ પૂર્વાવસ્થાની અપેક્ષાએ વનસ્પતિરૂપ છે અને પ્રવાહી પદાર્થ અપકાય રૂપે છે.
પશ્ચાદવસ્થાની અપેક્ષાએ અગ્નિ પરિણામિત : ચોખા, અડદ અને મદિરા આ સર્વ જ્યારે શસ્ત્રાતીત– ખાડંણીયું, સાંબેલું આદિ સાધનો દ્વારા ખાંડીને તેની
૧૨૪
