________________
લાગે અને કષાય રહિત અવસ્થામાં તેને ઐર્યાપથિક ક્રિયા લાગે છે, જે યોગજન્ય હોય છે.
જીવની મુક્તિ ક્યાં સુધી નથી? : જીવ સયોગી અવસ્થામાં હોય ત્યાં સુધી તે એજન–કંપન આદિ વિવિધ ક્રિયાઓ સતત કરે છે અને જ્યાં સુધી જીવ સૂક્ષ્મ કે સ્કૂલ કોઈ પણ ક્રિયા કરે છે ત્યાં સુધી કર્મબંધ થાય છે, અને જ્યાં સુધી કર્મબંધ છે ત્યાં સુધી મુક્તિ થતી નથી.
કોઈ પણ ક્રિયામાં પ્રવૃત્ત થતો જીવ આરંભ, સંરંભ અને સમારંભમાં પ્રવૃત્ત થાય છે અને તેમાં પ્રવર્તમાન જીવ, અન્ય જીવોને દુ:ખ પહોંચાડે છે. તેથી ક્રિયાથી કર્મબંધ અને કર્મબંધથી સકર્મજીવ કદાપિ અકર્મા અર્થાત્ મુક્ત થઈ શક્તો નથી.
જીવની મુક્તિ-અંતક્રિયા ક્યારે થાય? : જીવ જ્યારે સૂક્ષ્મ કે સ્થૂલ સર્વ પ્રકારની એજનાદિ ક્રિયાથી (કંપનાદિ ક્રિયા) રહિત થઈ જાય, સર્વથા નિષ્ક્રિયઅયોગી બની જાય ત્યારે જ તે અંતક્રિયા કરી શકે છે અર્થાત્ મુક્ત થાય છે.
નિષ્ક્રિય થયેલો જીવ આરંભાદિમાં પ્રવૃત્ત થતો નથી, આરંભાદિમાં અપ્રવર્તમાન જીવ અન્ય જીવોને પીડા પહોંચાડતો નથી, તેથી કર્મબંધ કરતો નથી અને કર્મબંધથી મુક્ત થયેલો જીવ સર્વથા મુક્ત થઈ જાય છે.
આ વિષયના સ્પષ્ટીકરણ માટે અહીં ત્રણ દ્રષ્ટાંત આપ્યા છે જેમ કે–
૧. જે રીતે સૂકા ઘાસના પૂળાને અગ્નિમાં નાંખતા જ તે ભસ્મીભૂત થઈ જાય
છે.
ર. જે રીતે અત્યંત તપ્ત લોખંડની કડાઈ પર જલબિંદુ નાંખતા તે તરત જ નષ્ટ થઈ જાય છે, તે જ રીતે એજનાદિ ક્રિયા રહિત મનુષ્યના કર્મરૂપ ઈંધન શુક્લધ્યાન રૂપ જાજ્વલ્યમાન અગ્નિમાં તરત જ ભસ્મીભૂત થઈ જાય છે.
૩. જે રીતે છિદ્રો વાળી નૌકા પાણીમાં તરતી મૂકતા, તે નૌકા છિદ્રો દ્વારા પાણીથી ભરાય જાય છે. પરંતુ કોઈ વ્યક્તિ તે નૌકાના સમસ્ત છિદ્રોને ઢાંકી દે
૧૦૭
