________________
૪. પારિતાપનિકી ક્રિયા : પરિતાપ-પીડા પહોંચાડવાથી લાગતી ક્રિયા. તેના બે ભેદ છેઃ (૧) સ્વહસ્તપારિતાપનિકી ક્રિયા- પોતાના હાથે જ પોતાને અથવા અન્યને અથવા બંનેને પીડા પહોંચાડવી. (ર) પરહસ્ય પારિતાપનિકી ક્રિયાઅન્ય દ્વારા અથવા અન્યના નિમિત્તથી પોતાને અથવા અન્યને પીડા પહોંચાડવી.
૫. પ્રાણાતિપાતિકી ક્રિયા : પ્રાણીઓના પ્રાણના અતિપાત-નાશથી લાગતી ક્રિયા. તેના બે ભેદ છેઃ (૧) સ્વહસ્ત પ્રાણાતિપાતિકી ક્રિયા- પોતાના હાથે જ પોતાના, અન્યના અથવા ઉભયના પ્રાણનો નાશ કરવો. (ર) પરહસ્ત પ્રાણાતિપાતિકી ક્રિયા- અન્ય દ્વારા પોતાના, અન્યના અથવા બંનેના પ્રાણનો નાશ કરાવવો.
કાયિકી આદિ ત્રણ ક્રિયાનું આ સ્વરૂપ સ્કૂલ દ્રષ્ટિએ છે. સૂક્ષ્મ દ્રષ્ટિએ આ ત્રણ ક્રિયા સંસારના દરેક પ્રાણીને નિરંતર લાગે છે. સૂક્ષ્મ દ્રષ્ટિકોણથી ત્રણ ક્રિયાઓનું સ્વરૂપ- (૧) શરીરના સદભાવથી કાયિકી ક્રિયા, (ર) અશુભ અધ્યવસાયના સદભાવથી આધિકરણી ક્રિયા (૩) કષાયના સદભાવથી પ્રાદ્રષિકી ક્રિયા લાગે છે.
| ક્રિયા અને વેદના : કર્મના અનુભવને વેદના કહે છે. ક્રિયાથી કર્મબંધ થાય છે અને કર્મબંધથી વેદના થાય છે. જન્ય અને જનકમાં અભેદની વિવક્ષા કરીએ તો ક્રિયા તે જ કર્મ છે. જે કરાય તે ક્રિયા અને તે એક પ્રકારનું કર્મ છે. વેદાય, અનુભવાય તે વેદના છે, તે કર્મનું ફળ છે. તેથી પહેલા ક્રિયા-કર્મ અને પછી તેના ફળસ્વરૂપ વેદના હોય છે.
શ્રમણ નિગ્રંથને ક્રિયા અને કારણ : સર્વ પાપોથી વિરત શ્રમણ નિગ્રંથોને પણ પ્રમાદ અને યોગથી ક્રિયા લાગે છે. શ્રમણોને ઉપયોગ રહિત કે યતના રહિત પ્રવૃત્તિથી અથવા શરીર અને ઉપકરણ સંબંધી પ્રમાદથી પ્રમાદજન્ય ક્રિયા
૧૦૬
