Yogdrushti Samucchaya New Edition Part 01 and 02

SR No.: 034350
Original Sutra Author: Haribhadrasuri
Author: Bhagvandas Mehta
Publisher: Mahavir Jain Vidyalay
Publication Year: 2018
Total Pages: 844
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 160 MB

Page 792

(૭૧૬)
યોગદષ્ટિસમુચ્ચય આમ સંક્ષેપે દ્રવ્યથી–ભાવથી અહિંસાદિ પાંચ યમનું સ્વરૂપ છે. તેની સંકલના અબ્દુભુત છે. તે આ પ્રકારે સ્વાથી મનુષ્ય સાંસારિક લેભરૂપ સ્વાર્થની ખાતર પરની હિંસા
કરે છે, પરને પોતાનું કહે છે-માને છે, એટલે પછી તે લેવા–અપહરવાઅહિંસાદિની ચરવા પ્રવર્તે છે, અપહરણ પછી તેને ગાઢ સંશ્લેષ–સંસર્ગ કરે છે, સંકલના અને તેવા ગાઢ પરિચયથી તેને પ્રત્યે તેને મૂચ્છ ભાવ-મમત્વ-પરિગ્રહબુદ્ધિ
ઉપજે છે, જેથી તે પર પરિગ્રહથી પરિગૃહીત થાય છે, ચોપાસથી જકડાય છે. પણ આત્માથી મુમુક્ષુ જીવ આત્માર્થરૂપ સ્વાર્થની ખાતર પરની હિંસા કરતું નથી, પરને પિતાનું કહેતા નથી-માનતું નથી, એટલે પછી તે લેવા-અપહરવા–રવા પ્રવર્તતે નથી, એથી તેને સંલેષ સંબંધ થતું નથી, અને તેવા પરિચયના અભાવથી તેને તે પ્રત્યે મૂચ્છભાવ-મમત્વ-પરિગ્રહબુદ્ધિ ઉપજતી નથી જેથી તે પરિગ્રહથી પરિગ્રહીત
થતું નથી, ચેતરફથી જકડા નથી એટલે આ આ મુમુક્ષુ મુમુક્ષુનું પુરુષ સ્વરૂપમાં સ્થિતિરૂપ અહિંસાને ભજે છે, અને પછી પરને સ્વ આચરણ કહેવારૂપ અસત્યથી, કે પરના અપહરણરૂપ ચેરીથી, કે પર પ્રત્યે
વ્યભિચરણરૂપ મૈથુનથી, કે પર પ્રત્યે મમવરૂપ પરિગ્રહભાવથી, તે સ્વરૂપસ્થિતિને હાનિ પહોંચવા દેતું નથી. આમ મુમુક્ષુ યોગીપુરુષ પરમાર્થથી અહિંસા, સત્ય, અસ્તેય, બ્રહ્મચર્ય ને અપરિગ્રહ એ પાંચ યમનું–ઉપરમનું સેવન કરે છે. આ યમ અથવા ઉપરમ શબ્દ પણ ઘણો સૂચક છે, કારણ કે સ્વરૂપમાં સંયમન-આત્માને શેકી રાખ-દાબી રાખવો તે યમ છે; અને પરરૂપથી વિરમણ તે ઉપરમ છે. એટલે જેના વડે કરીને આત્મા સ્વરૂપમાં સંયમિત થાય તે યમ છે, અને પરભાવથી વિરમિત થાય તે ઉપરમ છે. બન્ને શબ્દનો ફલિતાર્થ એક છે.-આ અહિંસાદિ પાંચ યમના પ્રત્યેકના પાછા ચાર ચાર પ્રકાર છે, શુદ્ધિની તરતમતાના-ઓછાવત્તાપણાના કારણે તે પ્રત્યેકની ચાર ચાર કેટ-કથા છે. ઇછાયમ, પ્રવત્તિયમ. સ્થિરયમ અને સિદિયમ. એટલે આ યમના (૫૪૪૪૨૦) વીશ પ્રકાર થયા. જેમકે-ઈચ્છાઅહિંસા, પ્રવૃત્તિઅહિંસા, સ્થિરઅહિંસા, સિદ્ધિઅહિંસા, ઈચ્છાસત્ય, પ્રવૃત્તિસત્ય, સ્થિરસત્ય, સિદ્ધિસત્ય, ઈત્યાદિ. આ ઈચ્છાદિ પ્રત્યેક પ્રકારનું સ્વરૂપ હવે પછી કહે છે.
એઓનું વિશેષ લક્ષણ કહે છે –
तद्वत्कथाप्रीतियुता तथाविपरिणामिनी ।
यमेष्विच्छावसेयेह प्रथमो यम एव तु ॥ २१५ ॥ કૃત્તિ-તત્ત્વથા કીરિયુતા- તદ્દવંત અર્થાત યમવંતની કથા પ્રત્યેની પ્રીતિયુક્ત, તાવિપરિણામિની-તથા અવિપરિણામિની, તદ્ભાવના સ્થિરવથકી, ચમેy-ઉક્ત લક્ષણવાળા યમમાં
છા-ઈ, અવા -સમજવા યોગ્ય છે, રૂ-અહીં, યમચક્રમાં, અને આ પ્રથમ થમ ga ત-પ્રથમ યમ જ છે, અનંતર-હમણું જ કહેવા લક્ષણવાળી ઈચ્છી જ ઇછાયમ છે, એટલા માટે.

Translation AI Generated

(716)
This is a summary of the Yogadristi Samuchaya, in terms of substance and emotion, regarding the five yamas of ahimsa (non-violence) and the rest. Its explanation is wonderful. It is like this: A worldly human being, for the sake of worldly self-interest, commits violence against others, considers them as his own, and then engages in taking and stealing. After stealing, he develops a close connection and association with the stolen object. Due to this close association and familiarity, he develops a sense of attachment, possessiveness, and greed towards it, which makes him become attached to it and bound by it. But a soul seeking liberation, for the sake of its own liberation, does not commit violence against others, does not consider them as his own, and therefore does not engage in taking or stealing. Hence, he does not develop any connection or association with them, and due to the lack of such familiarity, he does not develop any attachment, possessiveness, or greed towards them. Therefore, he does not become attached to them and is not bound by them. Thus, this seeker of liberation, in his state of being, practices ahimsa, which is the essence of his being. And then, he does not allow his state of being to be harmed by falsehood, which is a form of self-deception, or by stealing, which is a form of taking away from others, or by sexual misconduct, which is a form of violation of others, or by possessiveness, which is a form of attachment to others. Thus, the seeker of liberation, for the sake of the highest good, practices the five yamas of ahimsa, satya (truthfulness), asteya (non-stealing), brahmacharya (continence), and aparigraha (non-possessiveness). The word yama or uparama is also very significant. Because, restraint in one's own being, keeping the soul under control, is yama; and refraining from harming others is uparama. Therefore, that which makes the soul restrained in its own being is yama, and that which makes it refrain from harming others is uparama. The meaning of both words is the same. Each of these five yamas has four types, due to the intensity of purity, which are: ichchayma (desire-based yama), pravrittiyma (action-based yama), sthiriyma (stable yama), and sidiyma (achieved yama). Therefore, there are twenty types of yamas (5 x 4 = 20). For example, ichchahimsa (desire-based non-violence), pravrittihimsa (action-based non-violence), sthirihimsa (stable non-violence), siddhihimsa (achieved non-violence), ichchasatya (desire-based truthfulness), pravrittisatya (action-based truthfulness), sthirisatya (stable truthfulness), siddhisatya (achieved truthfulness), and so on. Now, the nature of each of these types is explained.

Their special characteristics are described:
तद्वत्कथाप्रीतियुता तथाविपरिणामिनी ।
यमेष्विच्छावसेयेह प्रथमो यम एव तु ॥ २१५ ॥
kritti-tattvatha kiriyuta- tadvant arthat yamavantni katha pratyeni pritiyukta, taviparinamini- tatha aviparinamini, tadbhavana sthiravathaki, chamey-ukt lakshanavala yamama
cha-i, ava-samajva yogya che, ru-aheen, yamachakrama, ane a prathama tham ga ta-prathama yama j che, anantar-hamunu j kaheva lakshanavali ichchi j ichchayma che, etla mate.

(Translation of the Sanskrit verse):
One who is delighted by the stories of those who have attained the yamas, and whose mind is steady in the thought of the yamas, and who possesses the qualities mentioned above, is considered to have attained the first yama, which is ichchayma (desire-based yama).