Yogdrushti Samucchaya New Edition Part 01 and 02

SR No.: 034350
Original Sutra Author: Haribhadrasuri
Author: Bhagvandas Mehta
Publisher: Mahavir Jain Vidyalay
Publication Year: 2018
Total Pages: 844
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 160 MB

Page 244

(૧૭૮)
યોગદષ્ટિસમુચ્ચય છાણને અગ્નિ તણખલાના અગ્નિ કરતાં કંઈક વધારે પ્રકાશવંત, વધારે સ્થિતિવાળે, વધારે સ્પષ્ટ હોય છે, તેમ આ દષ્ટિનો બોધ પણ પ્રથમ કરતાં કંઈક વધારે વિશદ-ચેક હોય છે. તોપણ તે લગભગ મિત્રા દૃષ્ટિ જેવો જ છે, માત્ર માત્રાને જ ફેર છે. એટલે જેમ છાણાના અગ્નિકણને પ્રકાશ ઇષ્ટ પદાર્થનું બરાબર દર્શન કરાવી શકતું નથી, તેમ આ દષ્ટિને બંધ તત્વથી–પરમાર્થથી ઇષ્ટ એવા આત્મતત્ત્વાદિનું દર્શન કરાવી શકતો નથી, ઝાંખે ખ્યાલ માત્ર આપે છે, કારણ કે છાણાને અગ્નિ લાંબે વખત ટકતો નથી, છેડીવારમાં બૂઝાઈ જાય છે, તેમ આ દૃષ્ટિને બોધ પણ તેને સમ્યક બરાબર પ્રયોગ કરી શકાય એટલે વખત સ્થિતિ કરતો નથી-ઝાઝીવાર ટકતું નથી. છાણાના અગ્નિનો પ્રકાશ મંદ-ઝાંખો હોય છે, તેમ આ દૃષ્ટિને બોધપ્રકાશ પણ અલ્પ–મંદ વીર્યવાળો હોય છે. છાણનો અગ્નિ જોતજોતામાં ઓલવાઈ જાય છે, તેની દઢ સ્થિતિ રહેવા પામતી નથી, તેમ અત્રે પણ અલ્પ વીર્યસ્થિતિવાળા બોધને દઢ સ્મૃતિસંસ્કાર રહેતું નથી, એટલે જીવનમાં આચરણરૂપ પ્રગ વેળાએ પટુ-નિપુણ એવી સ્મૃતિ હોતી નથી. અને આમ છાણાના અગ્નિને પ્રકાશ સાવ પાંગળો હોવાથી, તેના વડે કરીને કંઈ ખરૂં પદાર્થ દર્શનરૂપ કાર્ય બનવું સંભવતું નથી, તેમ આ દૃષ્ટિમાં બેધનું વિકલપણું–હીનપણું હોવાથી, અત્રે ભાવથી વંદનાદિ કાર્ય બનતા નથી, દ્રવ્ય વંદનાદિ હોય છે.
તેમ જ આ બીજી યોગદષ્ટિ છે, એટલે આગળ કહેલા નિયમ પ્રમાણે, તેમાં (૧) યોગનું બીજુ અંગ નિયમ, (૨) તથા બીજા દેષના ત્યાગરૂપ અનુગ, (૩) અને બીજા જિજ્ઞાસા નામના ગુણની પ્રાપ્તિ થાય છે.
૧. યોગનું બીજું અંગ : નિયમ “શૌચ સંતેષ ને તપ ભલું....મનસઝાય ઈશ્વર ધ્યાન રે...મન
નિયમ પંચ ઈંહાં સંપજે...મન”—ગ દસઝાય-૨,-૧
યમ નામનું યોગનું પ્રથમ અંગ પ્રાપ્ત થયા પછી, ક્રમ પ્રમાણે, તેનું બીજું અંગ નિયમ અહીં સાંપડે છે. અહિંસા વગેરે જે યમ છે, તે યાજજીવ-જીવે ત્યાં લગી ધારણ કરવાના હોય છે, અને જે નિયમ છે તે પરિમિત-મર્યાદિત કાલ પર્વતના, અમુક મુકરર નિયત વખત માટેના હોય છે. ‘નિયમ: પરિમિતાસો વાવઝીä ચમો પ્રિયતે |’ (રત્નકરંડ શ્રાવકાચાર). જેમકે-સ્વાધ્યાય, તપ વગેરે અમુક ચોકકસ અવધારિત સમય માટે હોય છે, ચાવજ જીવ હતા નથી, માટે તે નિયમ કહેવાય છે. તે નિયમ મુખ્ય એવા પાંચ છેઃ (૧) શૌચ. (૨) સંતેષ, (૩) તપ, (૪) સ્વાધ્યાય, (૫) ઈશ્વર પ્રણિધાન. અને તેના વળી તરતમતાના કારણે, કક્ષાદે કરીને, ઇચ્છા વગેરે ચાર પ્રકાર છે-ઈચ્છાનિયમ, પ્રવૃત્તિનિયમ, સ્થિરનિયમ, સિદ્ધિનિયમ.
૧. શૌચ–એટલે શુચિપણું, શુદ્ધિ, પવિત્રપણું; મનનો મેલ સાફ કરે છે,

Translation AI Generated

(178)
The yogadristi samuccaya (collection of yogic vision) is somewhat brighter, more stable, and clearer than the fire of cow dung and tinder. Similarly, the knowledge of this vision is also somewhat more detailed and precise than the previous one. However, it is almost like the vision of a friend, only the quantity is different. Just as the fire of cow dung cannot show the true form of the desired object, this vision cannot show the true nature of the self, etc., which is the desired object of the bound element - the ultimate reality. It only gives a faint idea, because the fire of cow dung does not last long, it is extinguished in a short time. Similarly, the knowledge of this vision does not last long enough to be properly practiced. The light of the fire of cow dung is dim and faint, similarly, the light of knowledge of this vision is also weak and feeble. The fire of cow dung is extinguished in a moment, it does not remain stable. Similarly, here too, the knowledge with weak power does not leave a firm memory imprint, so there is no skillful and expert memory at the time of action in life. And thus, because the light of the fire of cow dung is very weak, it is not possible to achieve any true object-like work through it. Similarly, because of the weakness and inferiority of this vision, acts of worship, etc., do not happen from the heart, they are only material acts of worship, etc.

Similarly, this is the second yogadristi. Therefore, according to the rule mentioned earlier, it has (1) the second limb of yoga, niyama, (2) the renunciation of the other defects, anug, and (3) the attainment of the virtue called jijñāsā.

1. The second limb of yoga: niyama "Shaucha, santosh, and tapas are good...mind is absorbed in the meditation of Ishvara...mind is established in the five niyamas...mind" - Dasha Shray - 2, -1
After the attainment of the first limb of yoga called yama, the second limb, niyama, is attained here in sequence. The yamas like ahimsa, etc., are to be observed as long as the jiva lives, and the niyamas are for a limited time, for a certain fixed time. 'Niyama: parimitaaso vaavjiä chamo priyate |' (Ratnakaranda Shravakachar). For example, swadhyaya, tapas, etc., are for a certain fixed time, they are not for the entire life of the jiva, therefore they are called niyamas. There are five main niyamas: (1) shaucha, (2) santosh, (3) tapas, (4) swadhyaya, (5) Ishvara pranidhana. And due to their intensity, they are of four types according to their level - ichchha niyama, pravritti niyama, sthira niyama, siddhi niyama.

1. Shaucha - means purity, cleanliness, holiness; it cleanses the mind,