________________ 380 દ્વાર ૧૨૪મું - 7 નવો વિશ્વને માને તે સંગ્રહનય. (3) વ્યવહારનય - સામાન્યનું નિરાકરણ કરીને માત્ર વિશેષને જ માને તે વ્યવહારનય. લોકો જે માને છે તે જ વ્યવહારનય માને છે, બીજું હોવા છતાં પણ તે માનતો નથી. ભમરામાં પાંચ રંગ હોવા છતાં વ્યવહારના ભમરાને કાળો જ માને છે, ધોળો વગેરે નહીં. (4) ઋજુસૂત્રનય - જે ભૂત-ભવિષ્યની અને પારકી વસ્તુને ન માનતા વર્તમાન ક્ષણમાં રહેલી અને પોતાની વસ્તુને માને છે તે ઋજુસૂત્રનય. (5) શબ્દ (સાંપ્રત)નય - શબ્દથી કહેવા યોગ્ય અર્થને માને તે શબ્દનય. તે ઋજુસૂત્રનયની જેમ ભૂત-ભવિષ્યની અને પારકી વસ્તુને માનતો નથી પણ વર્તમાનક્ષણમાં રહેલી અને પોતાની વસ્તુને જ માને છે. તે ભાવનિક્ષેપાને જ માને છે, બાકીના નિક્ષેપાને માનતો નથી. તે લિંગ, વચન વગેરેના ભેદથી વસ્તુને ભિન્ન માને છે. દા.ત. તટ: શબ્દનો વાચ્ય (કહેવા યોગ્ય) અર્થ જુદો છે, તટી શબ્દનો વાચ્ય અર્થ જુદો છે. ગુરુ શબ્દનો વાચ્ય અર્થ જુદો છે, પુરવ: શબ્દનો વાચ્ય અર્થ જુદો છે. તે રૂદ્ર, શ, પુત્ર વગેરે પર્યાયવાચી શબ્દોના વાચ્યને એક જ માને છે, જુદા નહીં. (6) સમભિરૂઢનય - તે પર્યાયવાચી શબ્દોના વાચ્યને જુદા માને છે, એક નહીં. દા.ત. સ્ત્રીના મસ્તક પર રહેલો અને પાણીથી ભરેલો હોય તે ઘટ છે. નીચેથી પહોળો અને ઉપરથી સાંકળો હોય તે કુટ છે. પૃથ્વી પર રાખીને જેને ભરાય તે કુંભ છે. આમ ઘટ, કુટ અને કુંભ જુદા છે, એક નથી. (7) એવંભૂતનય - શબ્દનો વ્યુત્પત્તિ અર્થ જયારે વસ્તુમાં ઘટતો હોય ત્યારે જ તે શબ્દથી તે વસ્તુ કહેવાય છે, અન્યકાળે નહીં, એમ માને તે એવંભૂતનય. દા.ત. જે સ્ત્રીઓના માથા પર રહેલો હોય અને જેનાથી પાણી લાવવાની ક્રિયા થતી હોય તેને જ ઘટ કહેવાય. જે
