________________ 350 દ્વાર ૧૦૪મું - અપ્રતિબદ્ધ વિહાર આ રીતે 6 માસ થાય. ચોમાસુ પૂર્ણ થયા પછી જો વરસાદ ન હોય તો વિહાર કરે. જો વિહાર ન કરે તો સૂત્રમાં કહેલ પ્રાયશ્ચિત્ત આવે. દ્રવ્યદોષ - બીજે આહાર-પાણી શરીરને અનુકૂળ ન હોવા. ક્ષેત્રદોષ - બીજે સંયમનું પાલન ન થઈ શકે તેવું ક્ષેત્ર હોવું. કાળદોષ - દુકાળ વગેરે હોવા. ભાવદોષ - માંદગી હોવી, જ્ઞાન વગેરેની હાનિ થવી વગેરે. દ્રવ્ય વગેરે દોષોને લીધે બહારથી માસકલ્પ ન કરાય તો પણ પાડો, વસતિ, સંથારાની ભૂમિ બદલીને ભાવથી માસકલ્પ કરાય છે. ઘડપણ, જંઘાબળ ક્ષીણ થવું, વિહારને યોગ્ય ક્ષેત્ર ન મળવા વગેરે કારણે એક ક્ષેત્રમાં માસથી વધુ રહેનાર સાધુઓ નિરતિચાર ચારિત્રવાળા છે. આલંબન = પડનારા જેનો આશ્રય કરે છે. તે બે પ્રકારે છે - (1) દ્રવ્યઆલંબન - ખાડા વગેરેમાં પડનારા જે દ્રવ્યનું આલંબન લે તે. તે બે પ્રકારે છે - (a) પુષ્ટ - કઠોર વેલડી વગેરે મજબૂત આલંબન. (b) અપુષ્ટ - ઘાસ, છાલ વગેરે નબળું આલંબન. (2) ભાવઆલંબન - સંસારમાં પડનાર જેનું આલંબન કરે છે. તે બે પ્રકારે છે - (a) પુષ્ટ - તીર્થનો વિચ્છેદ ન થવો વગેરે મજબૂત આલંબન. (b) અપુષ્ટ - શઠ ભાવથી માત્ર પોતાની બુદ્ધિથી વિચારેલું નબળું આલંબન. પુષ્ટ ભાવઆલંબનપૂર્વક નિત્યવાસ કરનાર સાધુ સંસારના ખાડામાં પડતા પોતાને બચાવે છે અને મોક્ષે જાય છે.
