________________ પ્રાણાતિપાત વિરમણવ્રતના 5 અતિચાર 101 અથવા વિચિકિત્સા એટલે સાધુની નિંદા. દા.ત. “આ સાધુઓ મલિન અને ગંધાતા શરીરવાળા છે. અચિત્ત પાણીથી તેઓ સ્નાન કરે તો શું દોષ લાગે ?' વિચિકિત્સાથી ભગવાનના ધર્મ પર અવિશ્વાસ થાય છે. (4) અન્યતીથિંકપ્રશંસા - અન્ય દર્શનવાળાની પ્રશંસા કરવી. (5) પરતીર્થિકોપસેવન - અન્ય દર્શનવાળાની સાથે એકસ્થાનમાં રહીને પરસ્પર વાર્તાલાપથી પરિચય કરવો. પૂર્વે દર્શનના અતિચારોમાં નિઃશંકિતત્વાભાવ, નિષ્કાંક્ષિતત્વાભાવ અને નિર્વિચિકિત્સાભાવ રૂપ અતિચાર કહ્યા તે અભાવરૂપે કહ્યા, અહીં શંકા, કાંક્ષા અને વિચિકિત્સારૂપ અતિચાર કહ્યા તે સભાવરૂપે કહ્યા. આ અતિચારો વ્યવહારનયના મતે સમજવા. નિશ્ચયનયના મતે તો તેમનાથી સમ્યત્વનો અભાવ જ થાય છે. (9) 12 વ્રતના દરેકના 5 અતિચાર - પ અણુવ્રતના અતિચારો - (1) પ્રાણાતિપાતવિરમણવ્રતના 5 અતિચાર - (1) અન્નપાનવ્યવચ્છેદ - ગુસ્સા વગેરેથી મનુષ્યોતિર્યંચોના અન્ન-પાણીનો નિષેધ કરવો તે. રોગી અને નહીં ભણતા પુત્ર વગેરે પરની હિતબુદ્ધિથી તેમને ઉપવાસ કરાવવામાં અતિચાર નથી. (2) બંધ - ગુસ્સા વગેરેથી દોરડા વગેરે વડે ગાય, મનુષ્ય વગેરેને બાંધવા તે. (3) વધ - ગુસ્સા વગેરેથી લાકડી વગેરે વડે મારવું. (4) અતિભારારોપણ - ગુસ્સાથી કે લોભથી ગાય, ઊંટ, ગધેડા, મનુષ્ય વગેરેના ખભા, પીઠ કે માથા પર વહન ન કરી શકે તેટલો ભાર ઊંચકાવવો તે. (5) છવિચ્છેદ - ગુસ્સા વગેરેથી ચામડી વગેરે શરીરના અંગો
