________________ नैषधीयचरिते टिप्पणी-पूर्वोक्त श्लोकार्थ को ही कवि ने ज्यों का त्यो यहाँ दोहराया है, इसलिए पुनरुक्ति दोष है। अलंकारों के साथ 'जिहानिमया' इस उपमा को ओर जोड़कर संकर पूर्ववत् हो है। अमृतद्युतिलक्ष्म पीतया मिलितं यदलमीपताकया। वलयायितशेषशायिनस्सखितामादित पीतवाससः // 101 // अन्वयः-पीतया यद्-वलमी-पताकया मिलितम् अमृतधुति-लक्ष्म वलयायितशेष-शायिनः पोतवाससः सखिताम् आदित। . टोका-पीतया पीतवर्षया यस्या नगर्या वलभ्याः कूटागारस्य पताकया वैजयन्त्या ( उमयत्र प० तत्पु०) मिलितं सम्पृक्तम् ( अमृतधुतिषु किरणेषु यस्येति (ब० वी० ) अमृतधुतिः चन्द्रमाः तस्य लक्ष्म कलङ्कः (10 तत्पु०) वलयायितो वलयवत् आचरितः मण्डालत इत्यर्थः यः शेषः शेषनागः (कर्मधा० ) तस्मिन् शेते इत्येवंशीलस्य पीतानि वासांसि वनापि ( कर्मधा० ) यस्य तथाभूतस्य (व० बी०) पीताम्बरस्य विष्णोरित्यर्थः सखिता सख्युर्भावं मैत्रीमिति यावत् आदित अगृह्णात् / कलङ्कः कृष्पसदृशः, तस्सम्बद्धा पीत-पताका, कृष्पस्य पोतवसनसदृशी चन्द्रमाश्च कुण्डलित-शेषनागसदृशी दृश्यते स्मेति भावः / / 101 // व्याकरण-लचम-लक्ष् + मनिन् / वलयायित वलय+क्यङ् ( आचाराथें) क्तः ( कतरि ) / भादित आ+/दा+लुङ्, आत्मने 0 इत्वे, सिच लोप / अनुवाद-जिस ( नगरी ) के मवन के शिखर की पताका से लगा हुआ चन्द्रमा का कलंक घेरा मारकर बैठे हुए शेषनाग पर सोने वाले पीत-वसन श्रीकृष्ण से मित्रता गोठे हुए था / / 101 / / टिप्पणी-यहाँ पताका का चन्द्र-कलंक से सम्बन्ध न होने पर भी सम्बन्ध बताया गया है, इसलिए असम्बन्धे सन्बन्धातिशयोक्ति का 'सखितामादित' इस उपमा के साथ संकर है। दण्डौ ने "मित्रता गाँठना' जैसे लाक्षणिक प्रयोगों का सादृश्य में ही पर्यवसान माना है / शब्द लकर वृत्त्यनुपास है। भश्रान्तश्रुतिपाठपुतरसनाविर्भूतभूरिस्तवा. जिह्मब्रह्ममुखौघविनितनवस्वर्गक्रियाकेलिना / पूर्व गाधिसुतेन सामिघटिता मुक्ता नु मन्दाकिनो यत्प्रासाददुकलवल्लिरनिलान्दोलैरखेलद् दिवि // 102 // अन्वयः-यस्पासाद-दुकूल-वल्लिः अश्रान्त...केलिना गाधिसुतेन पूर्वम् सामिघोटता ( पश्चात) मुक्का मन्दाकिनी नु अनिलान्दोलनैः दिवि अखेलत् / टीका-यस्या नगर्याः प्रासादस्य राजगृहस्य देवमन्दिरस्य वा ('प्रासादो देव भूभुनाम्' इत्यमरः) दुकुलं पताका-वस्त्रम् ( 10 तन्पु.) वल्लिः लतेव ( उपमित तत्पु०) अान्तः निरन्तरः यः श्रुतिपाठ: (कर्मधा० ) भुतीनां वेदानां पाठः (10 तत्पु० ) तेन पूताः पवित्राः ( तृ० तत्पु०) रसनाः बिहाः (कर्मषा० ) वाम्य आविर्भूताः प्रकटीभूताः (पं० तत्पु०) या बहवोऽनेके स्तवाः स्तुतयः (कर्मपा० ) तेषु अब्रिह्मो न ब्रिह्मोऽळसः ( 'जिह्मस्तु कुटिऽकसे' इत्यमरः) ( स० तत्पु० ) यो