________________ તેનાં માટે તે દીન બની જાય છે. દીનતા એ આર્તધ્યાનનું લક્ષણ છે. જીવે પોતાની પ્રસન્નતાને ન માણવી તે દીનતા છે. નથી મળ્યું એની દીનતાનો ભાવ ઊભો રહે છે. આત્મા પોતાના સ્વભાવનો ભોગ નથી કરતો તો પરના ભોગની ઈચ્છા સતત રહ્યા કરે છે. મળેલી વસ્તુને પકડી રાખવાનો ભાવ અને ન મળેલી વસ્તુને સતત મેળવવાનો ભાવ ઊભો જ રહે છે. આત્મા સતત દીનતા ભોગવે તો તિર્યંચ કે નરકમાં જવું પડે. દા.ત. સુબૂમ ચક્રવર્તી - છ ખંડ જીતવા છતાં તેનો સંતોષ ન હતો. બીજા છ ખંડ જીતવા નીકળ્યો તો સમુદ્રમાં ડૂબી ગયો ને ૭મી નરકે ચાલ્યો ગયો. તૃપ્તિ એને કહેવાય જ્યાં અને પ્રાપ્તિની ઈચ્છા જ ન હોય. તૃપ્તિ એ તપ છે. નિર્ભયતા એ આત્માનો સ્વભાવ છે. છતાં સૌથી મોટો ભય આપણને મરણનો છે. 10 દ્રવ્યપ્રાણો પર છે. છતાં તેને પોતાનાં માન્યા અને તે ન ચાલ્યા જાય તેની સતત તકેદારી રાખી. 10 પ્રાણો પર છે. તેમાં મોહ ભળ્યો માટે મરણનો ભય ઊભો થયો. દાન - લાભ - ભોગ-ઉપભોગ અને વીર્ય એ આત્માનો સ્વભાવ છે. જિનશાસનમાં સર્વજ્ઞ કથિત જે વ્યવહારો છે તે સચોટ ઉપાય તરીકે છે. આત્માની અનુભૂતિના માર્ગનો ઉપાય છે. સાધનાનો છેલ્લો પુરુષાર્થ મોહને પકડવાનો અને તેને આધીન ન થવું તે છે. સાધ્ય બે છે. (1) સ્વભાવનું પ્રગટીકરણ અને (ર) સ્વરૂપનું પ્રગટીકરણ. પ્રથમ સ્વભાવને પ્રગટ કરવાનો છે. ઘાતકર્મોનો નાશ થયા પછી આયુષ્ય પૂર્ણ થતાં અઘાતી કર્મોનો નાશ થતાં વાર નથી લાગતી. જેટલાં જેટલાં આશ્રવો છે તેટલાં શુભ આશ્રવો છે અને તેટલાં જ અનાશ્રવો છે. તે આત્માનાં અધ્યવસાય પર અવલંબે છે. દા. ત. ખમાસમણ દેવું. શુભ ભાવપૂર્વક ખમાસમણ આપે જ્ઞાનસાર–૨ // 243
