________________ રાગ છે તેના પર દ્વેષ કેળવવાનો છે. બીજાના દોષો પ્રત્યે દ્વેષ નથી કરવાનો. રાગના પાત્રને જલદીથી છોડી શકતા નથી માટે તેનો પ્રતિપક્ષ ઊભો કરી તે રાગદશાને પ્રથમ ફેરવવાની છે. સંસાર પ્રત્યે જે તીવ્ર રાગ છે તેના પ્રત્યે અત્યંત દ્વેષ થશે તો જ ગ્રંથિનો ભેદ થશે. તીવ્ર અનંતાનુબંધીનો રાગ છે તેની સામે અનંતાનુબંધીનો તીવ્ર દ્વેષ થાય તો જ ગ્રંથિ ભેદાય તે સિવાય ન ભેદાય. બાહ્ય ક્રિયા તરીકે પ્રીતિ–ભક્તિ-વચન અનુષ્ઠાન બતાવ્યા અશુભ સંકલ્પને શુભ સંકલ્પ વડે તોડવાનો છે. સંસારના પાત્ર પર જે રાગ છે તે રાગ દેવ-ગુરુ-ધર્મ પર કરીને રાગને ફેરવવાનો છે. બીજાના દોષો અને અનુચિત વર્તન પર આપણને દ્વેષ આવી જાય છે. તેને બદલે આપણા દોષો પર અને આપણા અનુચિત વર્તન પર દ્વેષ કરવાનો છે. પોતાના દોષો ઉપર દ્વેષ આવવો જોઈએ અને બીજાના દોષો પ્રત્યે કરુણા આવવી જોઈએ. સમ્યક દર્શનના પરિણામમાં જે કરુણા આવે તે વિવેકવાળી જ હોય. જેમ પોતાના આત્માના ગુણોની રુચિ થઈ તેમ બીજામાં પણ તે ગુણો પ્રગટ થાય તે માટે વિવેકથી કામ કરશે. ભૂખ્યો માણસ શક્તિ હશે તો ભૂખ દૂર કરવાનો પ્રયત્ન કરશે. તેવી જ રીતે સમ્યક દૃષ્ટિ આત્મા પરના હિતની ચિંતા કરશે અને શક્ય હશે તો તેની ચિંતા યાદોષો દૂર કરવાનો પ્રયત્ન કરશે. જ્યારે એમ લાગશે કે ખરેખર ! સમતા જ સાધ્ય છે, તેને જ પ્રાપ્ત કરવાની છે, તો સમતા સહજ બનશે. ભક્તિ અનુષ્ઠાનમાં અને જેના પર પ્રીતિ થાય તેના માટે કાંઈક છોડવું પડે. આમાં દ્રવ્યની પ્રધાનતા છે. જીવને શરીરના સુખનો રાગ છે. એ સંસારના પાત્ર દ્વારા જ મળશે. તેથી તે પાત્ર ઉપર જીવને રાગ થાય છે. શરીર એ જડ દ્રવ્ય છે. શરીરનું સુખ જડ દ્રવ્ય દ્વારા જ પુષ્ટ થાય છે કેમ કે જડથી જડ તૃપ્ત થાય અને આત્મગુણો દ્વારા આત્મા તૃપ્ત થાય છે. જ્ઞાનસાર-૨ // 140
