________________ ગુજરાતમાં ધાર્મિક અને જગત એ હરિનું ઊગી નીકળેલું બાહ્યરૂપ છે એમ જણાવી હરિભજનમાં જગતનું પોષણ છે, અને જગતની નિંદા નથી એવી તાત્ત્વિક સમજણ દયારામભાઈ નીચેની કડીઓમાં આપેછે : જગત વૃક્ષ તેનું મૂલ હરિ, મૂળ પોષે વૃક્ષ પોષાય. પ્રતિશાખા જળ સિંચીએ, તેથી તરુ તૃપ્તિ ના થાય, તૃપ્તિ ન થાય વૃથા શ્રમ પહોંચે, સમજણ આવે ત્યારે પછી શોચે; મખદ્વારા સહુ ઈન્દ્રિય સંતોષે, ભોજન અંગ લેપ્યું કોઈને ન પોષે; સેવો કૃષ્ણ કૃપાલ. હરિ એ મૂલ છે, અને જગત એ વૃક્ષ છે. હરિના ભજનવડે જગત તૃપ્ત થાય છે. વિશુદ્ધ બને છે. ઝાડના પાંદડાં અને શાખાઓને પાણી રેડવાથી ઝાડ પોષાતુ નથી એ ભાવનામાં ઈશ્વરનું અન્તર્યામીપણું દયારામભાઈ ને સુગમ રીતે સમજાયું છે. પરમેશ્વરરૂપી મૂલમાંથી ઊગી નીકળેલા સંસારવૃક્ષ સાથે ભક્તના વિચાર કેવા હોય છે તે બાબત દયારામભાઈ કહે છે કે : હરિ વ્યાપક લહી સર્વમાં, નવ આણવો કોઈનો દોષ; મન, કર્મ, વચને જેમ બને તેમ કરવો સર્વનો સંતોષ સંતોષ પ્રાણી પ્રભુ પ્રસન્ન, તેથી સુખી પોષે હરિજન, સઘળે દયા એ પૂજા હરિ કેરી, દેહીને દુભવે તે કૃષ્ણના વેરી. સેવો શ્રીકૃષ્ણ કૃપાલ. જગતવૃક્ષના મૂલરૂપ હરિ સાથેનો ભક્તનો પ્રેમ સાહજિક હોય છે. હરિ સાથેની પ્રીતિ સાંસારિક પ્રાણી-પદાર્થોની પ્રીતિ કરતાં જુદા પ્રકારની છે. સાંસારિક પ્રીતિ, રૂપ, ગુણ અને દ્રવ્યના નિમિત્તે કરી બંધાય છે, અને તેથી વિકારી પ્રીતિ છે. હરિપ્રતિનો પ્રેમ આવા નિમિત્તને લઈને નથી પણ સહજ સ્નેહરૂપે હોય છે. આ સહજ
