________________ ઉર્દૂ ભાષાનો વિશેષ પ્રભાવ છે. તેનું વર્ણન પણ કવિની ઐતિહાસિક દષ્ટિને સમર્થન આપે છે. ખંભાત, વડોદરા, પાલનપુર, સુરત, ઉદેપુર, જંબુસર, સિનોર, જેવા સ્થળોનું વર્ણન ગઝલ સ્વરૂપમાં કર્યું છે. અભિવ્યક્તિની ને કાવ્ય પ્રકારની નવીનતામાં આ ગઝલો આકર્ષક બની છે. એમની લઘુ અને દીર્ઘ કાવ્ય કૃતિઓમાં જૈન દર્શનના કેટલાક વિષયોના વિચારોનો સમન્વય સધાયો છે. તેમાં કર્મવાદ, પુનર્જન્મ ગુરુભક્તિ, તપનો મહિમા, જ્ઞાનોપાસના અને પ્રભુભક્તિ વગેરેનો સમાવેશ થાય છે. દીપવિજયની કૃતિઓમાં કેટલીક પ્રચલિત દેશીઓનો પ્રયોગ થયેલો છે. દેશી વિશે ભગવદ્ગોમંડલમાં નીચે પ્રમાણે ઉલ્લેખ થયેલો છે. આશાવરી ઘાટમાંથી ઉત્પન્ન થતો એ નામનો એક રાગ, તેમાં આરોહમાં સારિમપનિ એમ પાંચ સ્વર અને અવરોહમાં સાત સ્વર આવે છે. તેમાં ગધનિ કોમળ છે. તેનો ગ્રહ સ્વર રિ વાદી સ્વર “સા' સંવાદી સ્વર “મ' અને ન્યાસ સ્વર “સા' છે. આમાં “ગ” ઉપર કંપ મૂર્છાના છે. તે ગાવાનો સમય દિવસનો બીજો પહોર છે. તે શૃંગારરસ ઉત્પન્ન કરે છે. અને અતિશય ચંચળ પ્રકૃતિવાળો છે. પલાસી ઘાટના સંકીર્ણ પ્રકારનાં રાગમાં આ રાગનો સમાવેશ થાય છે.” (8) ઉપરોક્ત અવતરણ ઉપરથી દેશીઓનો સંગીત સાથેનો સંબંધ કાવ્ય રચનામાં લય સાથે સહ્યોગ સાધે છે. દેશીઓની લોકપ્રિયતા તેમાં રહેલી ગેયતાને કારણે છે. લયાન્વિત રચનાઓ ભાવવાહી હોવાથી હૃદયસ્પર્શી બને છે. દેશીઓની વિવિધતા પણ નોંધપાત્ર છે. મધ્યકાલીન દેશીઓનો પ્રયોગ વિપુલ માત્રામાં થયો છે. 314
