________________ વીસમી આવૃત્તિની પ્રસ્તાવના ઘણા દેશમાં મારા ગ્રન્થપરીક્ષાએ આ ગ્રન્થને માન આપ્યું છે, તેને માટે હું તેમનો ઉપકાર માનું છું. બામસમાં થયેલું શબ્દાર્થક ભાજ પાન્તર અને ઉર્દૂમાં થયેલું કાવ્યરૂપમાં ભાષાન્તર ગણતાં આ ગ્રન્થનું પાંચ ભાષામાં ભાષાન્તર થયું છે. માત્ર અંગ્રેજી ગ્રન્થનીજ 78,000 નકલ થવા પામી છે. અને સને 1886 થી ગયા વર્ષ સુધી કલકત્તાના મહાવિવા મંદિરે (યુનિવસટિએ) ત્યાંની પ્રવેશિક પરીક્ષા માટે તેને શાલીગ્રન્થ તરીકે નીમ્યા છે. આ આવૃત્તિમાં હિન્દમાં જાહેર કેળવણીના અધિનિચન્તા (ડિરેક્ટર) અને બીજી વિદ્યાવિષયમાં પ્રમાણુ પુરૂએ - હભાવથી મોકલેલી સૂચનાઓ દાખલ કરી છે. પહેલા પ્રકરણોને સુધા૨વામાં અગાઉ વાયવ્ય પ્રાન્તમાં જાહેર કેળવણુના અધિનિયન્તા મિ. ગ્રિફિથ, અને ઑકસફર્ડમાં સંસ્કૃતના ઉપાધ્યાપક(ડેપ્યુટી પ્રોફેસર) એ. એ. સૈકડાનેલના હું મુખ્યત્વે કરીને આભારી છું. કેમ્બ્રિજના મહાવિદ્યામન્દિરમાં હિન્દુસ્થાનના ઈતિહાસ વિશે ભાષણ કરનાર મિ. મર્સીફન્સ બી. એ., એણે મારે માટે બધા છાપા ખ૨ડા (મુફશીટ) મહેરબાની કરી સુધાર્યા છે. અગાઉની આવૃત્તિઓથી આ આવૃત્તિ સુધારે કરી વધારે સારી બનાવવામાં મેં જાતે ઉજાગર કરવામાં ખામી રાખી નથી. ગ્રન્થનું કદ નાનું રાખ્યું છે તો પણ તેમાં હિન્દની ઐતિહાસિક શોધોનાં અને હિન્દના જૂનાં લખાણો (રેકર્ડ સ ) ની જે ગુણદોષપરીક્ષા હાલ હિન્દ વિના ગ્રામાં ઘણી ઉપયોગી થઈ પડી છે તે પરીક્ષાના છેવટનાં પરિણામ દાખલ કરવાનો પ્રયાસ કર્યો છે. ચિત્તાકર્ષક અને શુક વાર્તા રૂપમાં, તો પણ સાધારણ અંગ્રેજ અને અમેરિકન વાચક તેને લાભ લઈ શકે અને ઈલાંડ અને હિન્દનાં વિઘામન્દિરા અને શાળાઓમાં નીમેલા ગ્રન્થ તરીકે તેનો ઉપયોગ થઈ શકે એવા નાના કદમાં હિન્દને ઇતિહાસ પ્રગટ કરવાનો મારો પ્રયાસ છે. વીસમી આવૃત્તિમાં 1891 ના હિંદુસ્તાનના વિસ્તિપત્રકમાં આપેલા મુખ્ય આકડાઓ દાખલ કર્યા છે અને સને 1892 માં મંજૂર થયલા ઈલાંડની રાજય પરિષદ (પાલમેન્ટ) ના ધારા (એક્ટ) થી હિન્દુસ્તાનની ધારાસભાની સત્તાને વધારો થયો ત્યાં સુધી વૃત્તાનાનું કાળક્રમjન દાખલ કર્યું છે. આકસફર્ડ પાસે, કનહિ, ડબલ્યુ. ડબલ્યુ હંટર કમર, ૧૮૯ર,